Amsterdam, 16 maart 2017 – In Oekraïne is vorige week Roman Nasirov op verdenking van fraude en verduistering aangehouden. Nasirov is het hoofd van de landelijke belastingdienst en vertrouweling van president Porosjenko. Hij zou meerdere personen en bedrijven voordelen hebben verschaft in de vorm van belastingvrije periodes. De totale schade van ongeveer 70 miljoen euro komt uiteindelijk voor rekening van de Oekraïense burgers, zoals zo vaak in de afgelopen jaren. Sinds de Maidanrevolutie van 2013 zijn weliswaar een aantal lovenswaardig stappen gezet. Maar corruptie blijft een diepgeworteld probleem in Oekraïne en ook menigeen huidige machthebber heeft boter op het hoofd. Nu is er voor het eerst een topambtenaar aangehouden. De zaak-Nasirov is een echte stresstest voor de Oekraïense rechtsstaat, en een eerlijkheidstest voor president Porosjenko.

Wat er sinds Maidan is gebeurd

Oekraïne is een land dat maar niet tot rust komt. Na de revolutie op het Maidanplein in 2013 is veel minder vooruitgang geboekt dan toen werd verwacht. Een aantal weken na de zogeheten Euromaidan brak begin 2014 oorlog in het Oosten van het land uit, die ondanks herhaaldelijk staakt-het-vuren en veel diplomatieke vredespogingen nog steeds voortduurt. In hetzelfde jaar viel Rusland de Krim binnen en annexeerde het schiereiland in de Zwarte Zee. Deze militaire confrontaties zijn niet de enige structurele problemen waarmee Oekraïne sinds 2013 kampt. Ook na het vertrek van de voormalige president Viktor Janoekovytsj en de vele hervormingen in politiek en wet, behoren corruptie en de gevolgen ervan nog steeds tot de grootste hindernissen op de weg naar een betere toekomst voor het land. Organisaties zoals Transparency International Oekraïne (TI-Oekraïne) en Anti-corruption Action Centre hebben de afgelopen jaren met onvermoeibare inzet geholpen voorbeeldige hervormingen tot stand te brengen. Het mede door TI-Oekraïne bedachte, opgerichte en beheerde elektronische en volledig openbare aanbestedingsstem ProZorro is maar één voorbeeld van hun noemenswaardige prestaties. Tijdens het Open Government Partnership Summit in Parijs in december 2016 heeft ProZorro de gouden prijs toegekend gekregen. Ook bestaat er sinds oktober 2014 een handhavingseenheid in Oekraïne die zich uitsluitend op corruptieonderzoeken richt, het National Anti-Corruption Bureau of Ukraine, oftewel NABU.

Oekraïne en corruptie: Nasirov geen uitzondering

Corruptie is echter een diepgeworteld probleem in Oekraïne dat niet in de loop van een paar jaar aangepakt kan worden. In de Corruption Perceptions Index van Transparency International staat het land tegenwoordig op de 131e plaats, wat nog lager is dan bijvoorbeeld Kazachstan. Uit onderzoek van het Gorshenin Institute uit 2010 blijkt dat 69% van de Oekraïense burgers zich wel eens schuldig heeft gemaakt aan omkoping met geld of geschenken. De realiteit is dat ook mensen die na de Euromaidan deel uit maken van lokale of nationale regerings- en bestuursorganen een corruptieverleden hebben of tegenwoordig verdacht worden van corrupt handelen. Een voorbeeld van de laatste categorie is het afgelopen week aangehouden hoofd van de Oekraïense belastingdienst Roman Nasirov.

Nasirov: van zakenman naar politicus naar chef belastingdienst – naar gevangenis

NABU beschuldigt Nasirov van het verduisteren van een totaalbedrag van twee miljard Oekraïense hrynas (ongeveer 70 miljoen euro). Hij zou zijn positie als hoofd van de belastingdienst hebben misbruikt door aan een aantal belastingplichtige individuen en vennootschappen belastingvrije periodes te verschaffen. Onder de bevoordeelden zouden zich ook bedrijven bevinden die aan voormalig politicus, springruiter en eigenaar van voetbalclub FC Arsenal Kyiv, Oleksandr Onishjenko, gelieerd zijn. Onishjenko vluchtte vorig jaar naar het buitenland toen bekend werd dat de openbare aanklager van plan was hem het kader van corruptievermoedens op te pakken.

Nasirov is een vertrouweling van president Petro Porosjenko. Na een carrière in de zakenwereld, was Nasirov een korte periode lid van het Oekraïense parlement waar hij de ‘Petro Porosjenko Bloc’ vertegenwoordigde. De anti-corruptiebeweging in Oekraïne komt al langer met vermoedens van corruptie door Nasirov. Er wordt geloofd dat Porosjenko tot vorige week zijn beschermende hand boven het hoofd van Nasirov heeft kunnen houden.

Houdt president Porosjenko zich buiten het onderzoek?

Het onderzoek tegen Nasirov is de eerste zaak van NABU tegen een vertegenwoordiger uit de hoge echelons van de cirkel rondom president Porosjenko. Volgens TI-Oekraïne is deze zaak tegen een topambtenaar in functie die niet bij de oppositie hoort een belangrijk signaal aan de maatschappij dat niemand boven de wet staat. Het is dan ook de meest belangrijke zaak van corruptiehandhaver NABU tot nu toe. President Porosjenko heeft weliswaar laten weten de onafhankelijkheid van NABU niet te zullen aantasten. Maar het is niet gedurfd om aan te nemen dat hij het werk van de anti-corruptiepolitie met argusogen bekijkt, nu een vertrouweling van hem achter de tralies is beland. In deze zin is de Nasirov-zaak een echte eerlijkheidstest voor Porosjenko en een serieuze uitdaging voor de Oekraïense rechtstaat.

Dit niet alleen omdat Nasirov uit het politieke kamp van de president afkomstig is. Het onderzoek zal mogelijk ook de doos van Pandora openen wat betreft daaruit voortvloeiende corruptievermoedens tegen andere individuen uit dezelfde omgeving. De zaak zou dus naast een mogelijke veroordeling van een topambtenaar ook in een hele reeks nieuwe vermoedens, beschuldigingen en onderzoeken kunnen resulteren. De vraag is of de onafhankelijkheid van NABU overeind zal blijven als de druk in dit soort scenario sterk toeneemt.

Vluchtgevaar overtroeft gezondheidsrisico’s

Een rechter in Kiev heeft inmiddels in hoger beroep besloten dat Nasirov in ieder geval de komende twee maanden ondanks een hartziekte in voorlopige hechtenis zal moeten blijven. Deze termijn kan mogelijk nog worden verlengd, afhankelijk van hoe het onderzoek de komende periode vordert. De borgsom van 3,7 miljoen dollar, die de lagere rechter eerder had vastgesteld, heeft de beroepsrechter in stand gehouden. Een bedrag dat Nasirov naar verluidt niet kan betalen. Een door zijn advocaten ingediend verzoek om Nasirov het onderzoek in huisarrest te laten afwachten is afgewezen. De door zijn advocaten aangedragen zorgen over zijn gezondheidstoestand wegen wat betreft de rechter niet op tegen de serieuze vluchtgevaar. Als men de lijst van voormalig Oekraïense politici en corrupte zakenmannen bekijkt, die de afgelopen jaren met goed gevulde zakken het land hebben verlaten, dan is dat inderdaad een hele begrijpelijke beslissing.