Amsterdam, 4 mei 2017 – Uit interne stukken van de Douane, die EenVandaag heeft verkregen via de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB), blijkt dat in de afgelopen vijf jaar dertig douanemedewerkers zijn ontslagen vanwege integriteitsschendingen. Het afgelopen jaar werd de douane geconfronteerd met twee omvangrijke corruptieschandalen waarbij in beide zaken een douanier werd gearresteerd door betrokkenheid bij drugssmokkel.

Douane Rotterdamse haven eerder in opspraak

De Rotterdamse haven zou een belangrijke positie in het internationale drugsnetwerk innemen. Uit onderzoek van Europol blijkt dat Nederland hét drugsdoorvoer- en productie land van Europa zou zijn. Jaarlijks wordt er ongeveer 450 miljoen ton aan goederen vervoerd via de Rotterdamse haven. Hieronder bevinden zich naar schatting duizenden kilo’s drugs die via Rotterdam naar de rest van Europa vervoerd worden. Door de kernpositie van Rotterdam als ingang naar Europa voor vele criminele organisaties, is de haven vatbaar voor allerhande corrupte praktijken.

De douane van de Rotterdamse haven kwam al eerder in opspraak toen bekend werd dat twee medewerkers betrokken waren bij grote corruptieschandalen. Twee medewerkers die werkzaam waren op de afdeling Pre Arrival van de haven in Rotterdam zouden grote ladingen drugs van criminele organisaties ongecontroleerd doorgelaten hebben. De mannen hebben hierin naar verluidt onafhankelijk van elkaar gehandeld. Hun praktijken kwamen een jaar na elkaar aan het licht. Beide zaken zijn momenteel in behandeling bij de rechter. Tegen één van de oud-medewerkers wordt een maximale celstraf van 16 jaar geëist door het OM.

Rotterdamse douane niet in staat corruptie voldoende te voorkomen of ontdekken

Naar aanleiding van de strafzaak tegen één van de medewerkers is een bestuurlijk verslag opgesteld door de politie stelt EenVandaag. Hierin werd geconcludeerd dat de huidige gang van zaken binnen de organisatie en de werkprocessen van de douane ontoereikend blijken om dergelijke corrupte en haar ondermijnende effecten aan te pakken. De Rotterdamse douane zou volgens het verslag niet in staat zijn om corruptie te voorkomen of bijtijds te ontdekken.

Douanemedewerkers vertelden het AD dat de veiligheidsmaatregelen binnen de organisatie niet voldoende zouden zijn. Er zou sprake zijn van te weinig controle bij verdachte situaties. Als gevolg van onder andere het gebrek aan controle en de financiële voordelen zou het voor de douanemedewerkers te gemakkelijk worden gemaakt om met criminele organisaties in zee te gaan.

Kwetsbare positie douanemedewerkers

Als één van de oorzaken voor deze conclusie wordt de kwetsbare positie van de douanemedewerkers genoemd door EenVandaag. Hieronder worden voornamelijk de medewerkers verstaan waarbij de verantwoordelijkheid en bevoegdheid aanwezig is om zelfstandig beslissingen te maken over het controleren van containers in de haven. Deze douanemedewerkers kunnen besluiten of een container gecontroleerd moet worden of niet. Dit wordt gedaan door van de 7 miljoen containers die jaarlijks binnenkomen een voorselectie te maken via risicoprofielen. De douane beslist op basis van deze risicoprofielen welke containers worden gecontroleerd. Deze selectie wordt gedaan op de afdeling Pre Arrival. Met name de medewerkers op dit soort afdelingen bevinden zich te midden van het ‘krachtenspel van de drugscriminaliteit’. De afdeling Pre Arrival was dan ook de afdeling waar vorig jaar de twee opgepakte medewerkers werkzaam waren.

Criminele organisaties zijn bereid om grote bedragen te betalen om douanemedewerkers om te kopen. Zo zou bij één van de verdachten douanemedewerkers thuis een tas vol contant geld zijn aangetroffen door de politie tijdens zijn arrestatie. De totale waarde van het contante geld bij hem thuis en op andere locaties bleek meer dan 1 miljoen euro te bedragen. Daarnaast schromen de criminele organisaties niet om zo nodig een agressievere benadering te kiezen. In het algemene integriteitsbeleid van de douane in de Rotterdamse haven moet daarom aandacht worden besteed aan bescherming voor deze medewerkers.

Genomen maatregelen

In het eindrapport ‘Plan van Aanpak: meest risicovolle functies’ van de douane Rotterdam Rijnmond uit 2016 worden 25 maatregelen geformuleerd. Deze maatregelen zouden toekomstige incidenten moeten voorkomen. Niet alle maatregelen zijn openbaar gemaakt volgens EenVandaag. Enkele maatregelen beperken de toegankelijkheid van de afdelingen Pre Arrival en Pre Departure om ongewenste bewegingsruimte te beperken. Deze afdelingen zijn niet meer toegankelijk voor niet-medewerkers, stagiaires en uitzendkrachten. Daarnaast is er meer toegangscontrole, meer functie-roulering en moeten de medewerkers ‘onvoorspelbaar’ werken. Naast deze maatregelen is er een toolkit ontworpen om de mogelijkheid tot een gesprek over integriteit te bevorderen. In de functioneringsgesprekken zou integriteit onvoldoende besproken worden. Ook wordt een meldapp ontwikkeld waar integriteitsschendingen gemeld kunnen worden. Daarnaast zou de screening worden aangescherpt, dit zou echter moeilijk van de grond zijn gekomen op landelijk niveau. De douane hoopt in de loop van 2017 een voorstel uit te werken waardoor ‘gewenste aanpassingen’ kunnen worden ingevoerd.

Zijn de genomen maatregelen voldoende?

De rapporten van de politie en de douane laten zien dat de integriteitsschendingen serieus worden onderzocht. De maatregelen die getroffen worden zijn een stap in de goede richting. Desondanks blijven de zorgen rondom de integriteit van de douane bestaan aldus EenVandaag.

Een overzicht van integriteitsschendingen over de periode 2013-2016 laat wel zien dat er sprake is van een daling van het aantal schendingen. Hierin wordt niet vrijgegeven in hoeveel gevallen het om druggerelateerde integriteitsschendingen gaat. In 2016 was er sprake van 114 schendingen en in 2016 waren dat er nog maar 65. Dat lijkt op het eerste gezicht een positieve ontwikkeling te zijn. Het is echter maar de vraag in hoeverre dit overzicht de daadwerkelijke cijfers van de integriteitsschendingen die in de praktijk plaatsvinden weergeeft.

Het is voor de douane in ieder geval van cruciaal belang te werken aan het verbeteren van de integriteit van het douanepersoneel. Door de positie van Nederland als hét drugsdoorvoer- en productieland van Europa is de haven van Rotterdam, een van de grootste overslagpunten ter wereld en de grootste haven van Europa, een zeer kwetsbare in- en uitgang voor corrupte praktijken. Uit de grootschalige drugssmokkel en wijdverbreide corruptie in de Rotterdamse haven blijkt wel dat mensen werkzaam in de haven de zwakke schakel zijn, iets waar criminelen dankbaar gebruik van maken. De meest recente corruptiezaken rondom de twee douaniers bevestigen dit. Al is de beveiliging en opsporing nog zo gedegen, omkoping en corruptie geven criminelen een ingang en een uitgang op het haventerrein.