Amsterdam, 30 juni 2017 – Een groeiend corruptieschandaal rondom kaviaardiplomatie met Azerbeidzjan brengt de Raad van Europa (RvE) in diskrediet, die juist hoort toe te zien op de rechtsstaat en zich inzet voor democratie en mensenrechten. De parlementaire vergadering van de Raad die deze week bijeen kwam in Straatsburg, lijkt in de greep van een politieke opstand. Dit wordt aangezwengeld door CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt en Duits SPD-politicus Frank Schwabe, die eerder samen met Transparency International en Amnesty International aandrongen op een onafhankelijk onderzoek. Het onderzoek naar corruptie en omkoping binnen de Raad van Europa komt er maar de zaak wordt omringt door politieke chaos.
Al bijna vijf jaar geleden publiceerde de organisatie European Stability Initiative (ESI) het onderzoek ‘Caviar Diplomacy. How Azerbaijan silenced the Council of Europe’. Er volgden jaren van weinig aandacht voor de zogenoemde kaviaardiplomatie, tot de uitzending van de Italiaanse televisie. In december 2016 kwam vervolgens weer beweging in het onderwerp nadat een aantal parlementariërs samen met de organisaties Amnesty International, Human Rights Watch en ESI tijdens vergadering tot actie hadden opgeroepen. Twaalf delegaties van parlementariërs, waaronder Nederlandse, schreven een brief aan de voorzitter van de Raad van Europa. Ook Transparency International en Amnesty International hebben om opheldering gevraagd. CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt en zijn Duitse collega Frank Schwabe (SPD) eisten in januari een onafhankelijk onderzoek naar de beschuldigingen.
Schandaal ondermijnt gezag RvE
Het schandaal begint het gezag van de Raad van Europa zo langzamerhand steeds meer te ondermijnen. Want welke parlementariërs hebben steekpenningen aangenomen vanuit Azerbeidzjan en maakt enkel Azerbeidzjan zich schuldig aan dit soort praktijken of doen andere landen het ook? Om opheldering te krijgen over deze zaken, heeft de parlementaire vergadering na een stemming deze week besloten om drie onafhankelijke experts een onderzoek te laten doen naar de corruptiebeschuldigingen. Het gaat om de voormalige Franse onderzoeksrechter Jean-Louis Bruguière, de Zweedse mensenrechtenjuriste Elisabet Fura en de Britse oud-voorzitter van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, Nicolas Bratza. De experts hebben de opdracht gekregen voor het einde van dit jaar hun conclusies te presenteren. Overigens waren volgens Omtzigt in de stemming voor een onafhankelijk onderzoek de landen Turkije, Azerbeidzjan en Rusland de enige landen die tegen het beschikbaar stellen van geld voor het corruptieonderzoek stemden.
Mensenrechtenschendingen in Azerbeidzjan
Azerbeidzjan is een olierijk land aan de Kaspische Zee, dat met ijzeren vuist wordt geregeerd door president Ilham Aliyev. Dit op de grens tussen Oost-Europa en West-Azië gelegen land wordt al sinds zijn onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie in 1991 met argusogen door mensenrechtenorganisaties in de gaten gehouden. Amnesty International stelt dat er een stelselmatige schending van mensenrechten plaatsvindt in het land, meest recent wat betreft de rechten van activisten, maatschappelijke organisaties en gedetineerden. Zo wordt bijvoorbeeld het recht op toegang tot een advocaat voor gedetineerden regelmatig geschonden. De regering van Azerbeidzjan probeert hiermee volgens Amnesty International de activisten en critici het zwijgen op te leggen. Ook zijn er vermoedens van mishandeling en marteling in de gevangenissen. Hoewel NGO’s als Amnesty International de noodklok luidden over de mensenrechtensituatie in het land, vooral met betrekking tot de situatie rondom politieke gevangenen, is Azerbeidzjan nog nooit op de vingers getikt door de Raad van Europa voor politieke gevangenen, terwijl de RvE als waakhond van de mensenrechten in Europa geldt.
Wie is verwikkeld in de kaviaardiplomatie?
Een ontnuchterende verklaring voor de afwezigheid van kritiek door de Raad op Azerbeidzjan zou stelselmatige omkoping van parlementariërs zijn. Er gaan binnen de muren van de Raad al jarenlang geruchten over omkoping. Doordat er nu concrete aanwijzingen zijn van grootschalige corruptie binnen de Raad van Europa is er onrust ontstaan in Straatsburg en wordt onderzoek geëist naar de zogenaamde kaviaardiplomatie.
De vermoedens richten zich eerder al op het stemgedrag van in ieder geval de Italiaanse Christen-Democraat Luca Volontè, voormalig voorzitter van de grootste partij Europese partij. In Italië loopt inmiddels een strafrechtelijk onderzoek naar Volontè die verdacht wordt van het aannemen van miljoenen aan steekpenningen uit Azerbeidzjan in ruil voor zijn steun. De beschuldigingen zien op betalingen van in totaal €2,39 miljoen euro die Volontè zou hebben ontvangen in ruil voor zijn steun aan Azerbeidzjan in de Vergadering van de Raad. De ex-voorzitter van de Europese Volkspartij zou feitelijk een kritisch rapport hebben tegen gehouden dat de mensenrechtensituatie in Azerbeidzjan aan de kaak stelde. Het onderzoek uit 2013 had als onderwerp de ontoelaatbare situatie van gedetineerden in Azerbeidzjaanse gevangenissen.
Volgens de organisatie European Stability Initiative bood de president van Azerbeidzjan verschillende parlementariërs geschenken aan als blikken kaviaar, dure tapijten, smartphones, horloges, juwelen, laptops, prostituees en grote geldbedragen. In ruil daarvoor zouden de parlementariërs een tegenstem hebben gegeven op de kritische rapporten over de politiek gevangenen en censuur in Azerbeidzjan. Gerald Knaus, directeur van de European Stability Initiative, stelt: “Ze nodigden parlementariërs eerst uit in Azerbeidzjan en boden hun dan geschenken aan. Degenen die de cadeaus aannamen, kregen vervolgens zogenoemde ‘zakencontracten’ en grote sommen geld.”
Some people wanted champagne and caviar when they should have had beer and hot dogs – Dwight D. Eisenhower
Inmiddels zouden meerdere parlementariërs inmiddels hebben bevestigd dat ze steekpenningen aangeboden hebben gekregen door Azerbeidzjan. Volontè heeft naar verluidt toegegeven dat hij via postbusfirma’s in belastingparadijzen ruim 2,3 miljoen euro heeft ontvangen van het bewind in Azerbeidzjan. Volgens Volontè verstrekte hij daarvoor ‘politieke adviezen’ aan een Azerbeidzjaanse parlementariër die ook in de Raad van Europa zit. De Italiaanse justitie verdenkt Volontè echter van corruptie en is een proces begonnen in een poging hem te vervolgen.
Nota bene de voorzitter van de parlementaire vergadering van de Raad van Europa, de Spaanse Christen-Democraat Pedro Agramunt, ligt onder vuur in het schandaal rondom kaviaardiplomatie. Agramunt was jarenlang rapporteur voor Azerbeidzjan en publiceerde opvallend positieve rapporten over de mensenrechten in het land. “Agramunt heeft zijn hele carrière gebouwd op het verdedigen van Azerbeidzjan”, aldus Esi-directeur Knaus. “Waarom hij dat heeft gedaan, weten we officieel niet. Maar het is wel heel opvallend.” Deze week stemde de parlementaire vergadering in met een procedure die het mogelijk maakt om de voorzitter te royeren. Ook is hij inmiddels al uit zijn eigen partij gezet. Volgens Pieter Omtzigt is Agramunt alleen nog maar voorzitter in naam. “Op zijn kaartje staat waarschijnlijk nog dat hij het is. Maar hij heeft deze week geen vergaderingen meer voorgezeten. In feite is hij al weg”, aldus Omtzigt.
Verandering bij Raad van Europa hoognodig
De anti-corruptie organisatie van de Raad van Europa, GRECO, heeft op 19 juni j.l. een kritische beoordeling van de gedragscode voor de leden van de Raad van Europa gepubliceerd. GRECO merkt hierin op dat er ondanks jarenlange geruchten, nooit intern onderzoek heeft plaatsgevonden. Ook zou besluitvorming overmatig discretionair zijn binnen de RvE. De beperkingen en declaratoire verplichtingen met betrekking tot geschenken en andere voordelen ontbreken aan consistentie en zouden te gemakkelijk kunnen worden omzeild. Het is opmerkelijk dat tot op heden slechts twee verklaringen zijn gedaan van het ontvangen van geschenken. Ook de ad hoc onthulling van mogelijke belangenconflicten (wanneer een dergelijke situatie ontstaat) is niet duidelijk en consequent. De RvE heeft volgens GRECO nog steeds geen mechanisme om de parlementaire immuniteit van haar leden op te heffen. Zo zou Volontè bijvoorbeeld niet voor alle corrupte activiteiten vervolgd kunnen worden vanwege de immuniteit die hij heeft. Immuniteit zou geen belemmering moeten vormen voor de effectieve handhaving van het integriteitsbeleid en de vervolging van corruptiegerelateerde misdrijven.
Transparency International heeft een oproep gericht aan de Raad van Europa, waarin zij verzoekt de besluitvormers een aantal concrete stappen te ondernemen, namelijk:
- Bevestig door middel van een publieke verklaring dat er geen ruimte voor corruptie is binnen de Raad van Europa.
- Installeer een mechanisme om parlementaire immuniteit van leden op te kunnen heffen in het geval van corruptiegerelateerde misdrijven.
- Steun het invoeren van een raamwerk ter bevordering van integriteit en de hoogste ethische standaarden van de leden van de Raad op basis van de sterkste internationale best practices, waaronder de invoering van een onafhankelijk integriteitsorgaan waarin onderzoekers rechtstreeks aan een onafhankelijke commissie rapporteren.
- Roep een onafhankelijk onderzoek van experts in het leven naar de stemming over het hierboven genoemde rapport uit 2013 wat betreft de rechten van gedetineerden in Azerbeidzjan en naar de handelswijze van de leden van de Azerbeidzjan- delegatie.