Amsterdam, 6 juni 2016 – Er lijkt eindelijk licht in de duisternis te komen rondom fiscale constructies in Nederland met het parlementair verhoor dat naar aanleiding van de Panama Papers morgen van start zal gaan. Van 7 tot en met 18 juni laat de parlementaire ondervragingscommissie fiscale constructies zich in acht dagen volledig bijpraten door 27 deskundigen en getuigen op het gebied van fiscale transparantie. Transparency International Nederland is op 9 juni als expert uitgenodigd door de Tweede Kamer en zal worden bevraagd over de doorsluispraktijken van in Nederland gevestigde brievenbusmaatschappijen en het wegsluizen van particuliere vermogens naar buitenlandse doelvennootschappen.
De parlementaire ondervraging is een nog niet eerder gebruikte ondervragingsmethode van de Tweede Kamer en wordt ook wel aangeduid met ‘mini-enquête’. Dossiers kunnen tot de bodem worden uitgezocht en genodigden zijn verplicht op te komen dagen voor de verhoren onder ede. In totaal ondervraagt de commissie 23 deskundigen en getuigen richtend zich op twee specifieke kwesties: het doorsluizen van kapitaal via in Nederland gevestigde brievenbusfirma’s en het wegsluizen van particuliere vermogens naar buitenlandse doelvennootschappen.
Nederland hoofdrolspeler in fiscale structuren
Nederland speelt een centrale rol in internationale fiscale structuren. Om uit de handen van belastingdiensten te blijven, wordt kapitaal doorgesluisd via in Nederland gevestigde brievenbusfirma’s. Maar liefst 91 van 100 van de grootste multinationals heeft een brievenbusfirma gevestigd in ons land – een Nederlandse vennootschap zonder noemenswaardige economische activiteiten in Nederland. Ook hebben deze firma’s vaak geen personeel of kantoor en worden ze bestuurd door trustkantoren.
Bij de parlementaire ondervraging neemt de commissie om die reden ook de Nederlandse trustsector op de korrel. Deze sector beheert veel kapitaal maar heeft ook een andere belangrijke taak, namelijk als poortwachter de geldstromen door Nederland in de gaten houden. De geldstromen van en naar brievenbusfirma’s, die grotendeels via Nederlandse banken vloeien, komen jaarlijks neer op ongeveer 4.000 miljard euro. Deze omvangrijke geldstromen brengen het risico met zich dat een deel daarvan betrekking heeft op illegale activiteiten. Daarnaast berokkenen de constructies schade aan internationale ondernemingen die hier wel activiteiten ontplooien en voor werkgelegenheid zorgen.
Roep om onderzoek na Panama Papers
De roep om onderzoek ontstond na de blootlegging van een enorm internationaal netwerk van belastingontwijking in de Panama Papers. Nederland speelt in dit netwerk met zijn fiscale constructies door middel van brievenbusfirma’s en trustkantoren een schimmige rol, aldus de initiatiefnemers. Verder doken zo’n 500 Nederlandse namen op in de Panama Papers als aandeelhouder of bestuurder van entiteiten die deel uitmaken van constructies opgezet met het doel om belasting te ontwijken.
Hoewel de parlementaire ondervragingscommissie bestaat uit afgevaardigden van PvdA, GroenLinks, ChristenUnie, CDA, SP en D66, spelen partijbelangen deze keer geen rol. De commissie bestaat uit de volgende leden: Henk Nijboer (PvdA), Tom van der Lee (GroenLinks), Eppo Bruins (ChristenUnie), Chris van Dam (CDA), Renske Leijten (SP) en Jan Paternotte (D66). De initiatiefnemers willen vooral weten hoe het precies zit met de brievenbusfirma’s die enkel in Nederland gevestigd zijn vanwege het gunstige belastingklimaat en hoe voorkomen kan worden dat kapitaal naar het buitenland wordt gesluisd door rijke particulieren om de Nederlandse fiscus te vermijden. “We willen inzichtelijk maken hoe de sector precies werkt”, aldus PvdA-Kamerlid en commissievoorzitter Henk Nijboer. “Wat gebeurt er met geld dat naar het buitenland wordt gesluisd? Wat is de rol van trustkantoren en hoe is het toezicht geregeld? Wat doen brievenbusmaatschappijen precies? We zijn erg nieuwsgierig met z’n zessen”, zei Nijboer.
Die nieuwsgierigheid valt te verklaren door de gebrekkige informatievoorziening tot nu toe. Veel Kamerleden beklagen zich over de terughoudendheid van de sector tijdens een eerder gehouden rondetafelgesprek in de Kamer. “Niet iedereen heeft er baat bij om een boekje open te doen over de trustsector. Anonimiteit is belangrijk voor ze”, aldus Nijboer. Dat kan enerzijds deels worden verklaard met legitieme redenen, bijvoorbeeld om de privacy van rijke personen te waarborgen die kwetsbaar voor kwaadwillenden worden wanneer bekend wordt waar zij hun vermogen stallen. Maar het vertroebelt ook het toezicht op de sector waardoor belastingontduiking, het omzeilen van sancties en witwaspraktijken op de loer liggen.
Commissieleden met verschillende perspectieven
Hoewel meerdere commissieleden benadrukken dat ze als geheel opereren en politieke voorkeur geen rol speelt de komende twee weken, zitten de partijen natuurlijk wel verschillend in de wedstrijd. Zo zijn de SP, GroenLinks en de PvdA voor een dusdanige verscherping van de regels dat brievenbusfirma’s niet meer voort kunnen bestaan. Het initiatief om de mini-enquête in te zetten naar aanleiding van de Panama Papers kwam ook vanuit de linkse partijen. Een poging van de SP om het onderzoek te verbreden naar de werkwijze van multinationals werd tegengehouden door D66. De rechtse partijen (VVD, PVV en CDA) stemden tegen vanwege inhoudelijke bezwaren tegen de werkwijze en de VVD en PVV leverden geen lid voor de commissie. Ondanks de verschillen in aanloop naar het parlementair verhoor, benadrukken de leden dat zij het gehele proces gezamenlijk als Kamercommissie zullen doorlopen zonder daarbij een partijkleur te dragen.
Verontwaardiging vanuit alle hoeken
Er wordt vanuit alle hoeken van de wereld verontwaardigd gereageerd op de onthullingen van de Panama Papers. “Het schandaal rond de Panama Papers openbaarde een groot netwerk van trustkantoren en belastingadviseurs die multinationals en rijke mensen helpen belasting te ontwijken. Nederland speelt in dit spel een schimmige rol”, zei Rik Grashoff van GroenLinks. Grashoff ziet het parlementair verhoor als belangrijke stap om veel van de fiscale constructies bloot te leggen die belastingontwijking legaal mogelijk maken.
Nijboer noemt het evident dat er een internationale aanpak vereist is om belastingontwijking- en ontduiking tegen te gaan. Hij benadrukt dat het toezicht op de nationale trustsector wel een nationale aangelegenheid blijft. En de belastingwetgeving wordt evenmin aan een buitenlands overheidsorgaan uitbesteed. Wel hoopt Nijboer dat het buitenland meekijkt met de afwikkeling van de mini-enquête. Bovendien zijn alle verhoren openbaar en zal volledig in woord en beeld worden gebracht. Er wordt ook een kort verslag van de gesprekken gemaakt. Dan moet blijken of de Kamerleden licht hebben kunnen laten schijnen op de ingewikkelde materie. “Het is aan de Tweede Kamer om te bepalen wat ze met de uitkomsten van de verhoren gaat doen”, aldus voorzitter Nijboer. De Kamer krijgt het verslag na de zomer. Partijen hopen dat uiteindelijk “maatschappelijk ongewenste fiscale praktijken” kunnen worden voorkomen.