Amsterdam, 11 juli 2017 – Deze maand viert de Wet Huis voor Klokkenluiders (en de gelijknamige instelling) haar éénjarige bestaan. In maart dit jaar werd het eerste jaarverslag gepresenteerd met de cijfers van advies en onderzoek van het Huis in 2016. In het licht van klokkenluidersbescherming werd eind juni door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en De Nederlandse Bank (DNB) gereageerd op een vraag naar de standpuntbepaling over toekenning van tipgeld aan klokkenluiders, zoals verzocht door minister Dijsselbloem. 

Functie Huis voor Klokkenluiders

De instelling beoogt kosteloos en op basis van vertrouwen, advies te bieden aan melders van misstanden: de klokkenluiders. Binnen het huis bestaan drie afdelingen: advies, onderzoek en de afdeling kennis & preventie. Bij de eerste afdeling staat de melding centraal. In beginsel kan eenieder met het vermoeden van onregelmatigheden contact opnemen met het Huis. Indien de melding aanleiding geeft tot nader onderzoek, kan het Huis dit onafhankelijk verrichten. Dit onderzoek kan zijn gericht op hetgeen is gemeld, maar ook op de behandeling van de melder zelf. Het verzoek tot nader onderzoek dient eerst te worden getoetst op ontvankelijkheid, alvorens het van start kan gaan. Voorgaande afdelingen worden aangevuld door de afdeling kennis & preventie. Deze tak richt zich op de integrale aanpak van structuren van diverse organisaties. Het idee is dat zaken als transparantie bijdragen aan de preventie en aanpak van onvolkomenheden binnen organisaties en bedrijven.

Het eerste jaar in kaart gebracht

In het voorwoord van het jaarverslag van 2016, uit Paul Loven – voorzitter van de instelling – zijn genoegen over het eerste jaar van het Huis. Hij beschrijft dat zijn vertrouwen in de toegevoegde waarde van het Huis is versterkt, door het bijzonder grote aantal inkomende verzoeken om advies, onderzoek en informatie die reeds vanaf 1 juli 2016 binnenkwamen. Uit een overzicht van de cijfers blijkt dat in het eerste halfjaar 532 mensen contact zochten met de afdeling advies. Dit was fors meer dan het voorziene aantal van 400 tot 600 gegadigden in het gehele jaar. De verzoeken worden onderverdeeld per sector. Het zou achtereenvolgens gaan om 33% in de private sector, 32% in de publieke sector, 23% in de semi-publieke sector en in 12% van de verzoeken is de sector onbekend. Van de genoemde 532 verzoeken om advies, gaat het naar verluidt in 70 zaken om een ‘klokkenluiderszaak’. Het zou daarbij voornamelijk gaan om vermoedelijke misstanden op het gebied van fraude, verduistering of diefstal in de private en semi-publieke sector.

Het jaarverslag vermeldt voorts dat het opvallend is dat in ieder geval 50 van de 70 klokkenluiders stellen hun vermoedens in het verleden al gemeld te hebben, maar tot op heden daarvan slechts de negatieve gevolgen ondervonden hebben. Het Huis voor Klokkenluiders kan derhalve een uitkomst bieden, waartoe vóór 1 juli 2016 geen mogelijkheid bestond. De benadeling van de klokkenluiders kan volgens het rapport worden gevonden in onder andere: (eigen) ontslag, druk en/of bedreigingen, het niet krijgen van een promotie of worden geschorst, of het zichzelf ziek moeten melden.

Ongeveer 300 werkgevers hebben zich bij het Huis gemeld met vragen over de interne meldregeling, die verplicht is voor bedrijven met meer dan 50 werknemers. Deze meldregeling impliceert dat medewerkers hun vermoeden van een misstand eerst bij hun meerderen melden. Pas daarna kunnen ze een melding doen bij het Huis voor Klokkenluiders. Er blijkt veel onduidelijkheid te bestaan over de invulling van de interne meldregeling. Transparency International Nederland doet momenteel onderzoek naar de interne meldregelingen bij 29 beursgenoteerde bedrijven in Nederland en de bescherming die de procedures bieden voor de klokkenluider.

Tipgeld voor de klokkenluider

De toenemende mate van het belang van klokkenluiders weerklinkt ook op de financiële markten. Op verzoek van minister Dijsselbloem gaven het AFM en de DNB aan welk standpunt zij innemen inzake het betalen van tipgeld aan klokkenluiders. Beide autoriteiten stellen daarbij voorop dat ‘meldingen over misstanden in de financiële sector noodzakelijk zijn’. Derhalve beschikt zowel het AFM als de DNB over een meldpunt voor misstanden in de financiële sector. Het is volgens hen niet noodzakelijk dat dit wordt aangevuld met een regeling omtrent tipgeld. Dit werd geconcludeerd naar aanleiding van een onderzoek naar het huidige instrumentarium, mede op grond van de Wet Huis voor Klokkenluiders, en het beleid van de Belastingdienst en het Openbaar Ministerie. Het is overigens niet de eerste keer dat de mogelijkheid voor beleid op het gebied van tipgeld wordt besproken: de Belastingdienst kwam in opspraak toen de rechtbank in Den Haag concludeerde dat vast zou staan dat er wel degelijk een dergelijk beleid bestond, anders dan werd beweerd in het dossier ‘Drost’.

Als over de grens wordt gekeken naar de mogelijkheden voor het betalen van tipgeld aan klokkenluiders, blijkt dat dit vooral een Amerikaanse aangelegenheid is. De Securities and Exchange Commission (SEC) keert, onder bepaalde omstandigheden, een ‘award’ uit aan de melders van misstanden op grond van het Amerikaanse klokkenluidersprogramma. Dit is anders in buurland Canada: uit een Brits en Canadees onderzoek bleek dat de uitkering van tipgeld aan klokkenluiders niet leidt tot een toename van de (kwaliteit van de) meldingen. Dienaangaande ging men dan ook niet over tot de implementatie van een tipgeldregeling. Ook dichterbij huis, in de Europese Unie, blijkt bij tenminste zestien lidstaten een dergelijke regeling niet te bestaan. Het wordt ook daar gehouden op de aanwezigheid voor een meldpunt voor misstanden.

Toekomstplannen

Zoals reeds aangehaald, is voorzitter Paul Loven positief gestemd. Hij stelt dat er reeds flinke stappen zijn gezet die hebben geresulteerd in een solide basis voor de toekomst. Hoeveel verzoeken er in 2017 zullen worden gedaan moet worden afgewacht, evenals de vraag of een Nederlandse tipgeldregeling voor klokkenluiders zal worden geïntroduceerd.