Amsterdam, 22 september 2017 – Telecombedrijf Telia schikt een corruptiezaak met het Openbaar Ministerie (OM) in Nederland voor 229 miljoen euro. Om te kunnen opereren op de Oezbeekse telecommarkt betaalden 3 Nederlandse dochterondernemingen van Telia tussen 2007 en 2010 steekpenningen aan Gulnara Karimova, de oudste dochter van de vroegere president van Oezbekistan. Ook met de Amerikaanse autoriteiten heeft de multinational, die het hoofdkantoor in Stockholm heeft, een schikking getroffen. In totaal is het aan alle transacties 809 miljoen euro kwijt.
Telia en het eveneens in Nederland gevestigde Noors-Russische telecombedrijf VimpelCom zouden gedurende zeven jaar zeker 263 miljoen euro aan steekpenningen hebben betaald aan Takilant Limited, een op Gibraltar gevestigde brievenbusmaatschappij waarvan Gulnara Karimova de uiteindelijke gerechtigde was. Karimova controleerde de telecommarkt van de voormalige Sovjetrepubliek, constateerde de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) na onderzoek. “Zonder haar toestemming was het onmogelijk om op de Oezbeekse telecommarkt te opereren”, aldus een woordvoerder van de FIOD. In ruil voor het betalen van de steekpenningen zouden Telia en Vimpelcom toegang hebben gekregen tot de Oezbeekse telecommarkt. Met valse overeenkomsten en contracten werd gepoogd de omkoping te verhullen. De steekpenningen werden als legale betalingen geboekt in de administratie van Telia’s Nederlandse dochterondernemingen in Rotterdam. Ze maakten daarbij onder anderen gebruik van de Nederlandse financiële sector.
Schikkingsvoorstel was nóg hoger
Telia werd ook door de Amerikaanse autoriteiten vervolgd om de steekpenningen die het via Amerikaanse bankrekeningen betaalde aan Oezbeekse hoogwaardigheidsbekleders. In september 2016 deden de Amerikaanse en Nederlandse autoriteiten een schikkingsvoorstel van omgerekend 1,25 miljard euro (1.4 miljard dollar). Met de Amerikaanse autoriteiten heeft Telia inmiddels een schikking getroffen van 578 miljoen euro. In totaal is Telia aan alle transacties omgerekend 809 miljoen euro (965 miljoen dollar) kwijt. De uiteindelijke schikking is fors lager uitgevallen dan het schikkingsvoorstel maar is alsnog de hoogste schikking ooit getroffen onder Amerikaanse anti-corruptiewetgeving (FCPA).
De onderzoeken in Nederland en de VS hebben de hoogte van het wederrechtelijk verkregen voordeel vastgesteld op 380 miljoen euro. Alle verdiensten van Telia in Oezbekistan vloeien volgens het OM voort uit de betaling van steekpenningen. Immers, het ontplooien van de beoogde handelsactiviteiten was enkel mogelijk door de betaling van steekpenningen. Daarom zijn de bruto-verdiensten (de winst vóór belasting) van Telia in Oezbekistan over de periode 2007 tot en met het begin van 2014 het uitgangspunt bij de berekening van het wederrechtelijk verkregen voordeel.
Aan Nederland betaalt het bedrijf in totaal 229 miljoen euro als bestraffing. De straf van het Nederlandse OM aan Telia bestaat uit een boete van 84 miljoen euro en een betaling van 145 miljoen euro. Dat laatste bedrag is de geschatte waarde van de aandelen in de Nederlandse dochterondernemingen, die verbeurd zijn verklaard. Bij de bepaling van de Nederlandse boete is rekening gehouden met de omstandigheden dat de strafbare feiten gedurende een lange periode hebben plaatsgevonden en het om hoge omkopingsbedragen gaat. Er zou ook rekening zijn gehouden met de houding van de verdachte. Telia heeft volgens het OM meegewerkt aan het onderzoek en maatregelen genomen om de compliance te verbeteren. Verder heeft het telecombedrijf intern schoon schip gemaakt. Corrupte medewerkers zijn ontslagen en de hele top van het bedrijf zou inmiddels zijn vervangen. Het telecombedrijf wil bovendien de divisie waar de Oezbeekse tak onder valt afstoten. Het feit dat Telia heeft meegewerkt aan het onderzoek en haar interne onderzoeksgegevens beschikbaar heeft gesteld, werkt in haar voordeel.
Het Nederlandse OM vindt dit “een passende afdoening” en er zou met de hoge schikking een “afschrikwekkend effect” worden afgegeven. “Corruptie zorgt voor concurrentievervalsing en het vormt een ernstige aantasting van de integriteit van overheden, met grote morele en politieke gevolgen. Door een internationale aanpak wordt duidelijk gemaakt dat corruptie niet wordt getolereerd en dat hoge straffen worden opgelegd”, luidt het persbericht van het OM.
Andere beschuldigden en verdachten in de omkopingszaak
De schikking hangt samen met het al ruim drie jaar lopende onderzoek naar corruptie rond de verstrekking van licenties voor mobiele telefonie in Oezbekistan. Begin 2016 schikte VimpelCom de zaak voor omgerekend 716 miljoen euro, waarvan Nederland en de VS elk de helft, 358 miljoen euro, kregen. Dat is nog steeds de grootste schikking die het OM ooit trof. Brievenbusfirma Takilant kwam er niet met een schikking vanaf. De Oezbeekse presidentsdochter Gulnara Karimova kreeg in dit verband in juli een boete van bijna 1,6 miljoen euro van de rechtbank in Amsterdam voor omkoping en valsheid in geschrifte. Zij nam via de bewuste brievenbusfirma op Gibraltar steekpenningen aan van Telia en van de in Nederland gevestigde branchegenoot Vimpelcom.
Het onderzoek van het OM naar natuurlijke personen en dienstverleners wordt voortgezet. Het OM staat nog voor het besluit of het medewerkers van de twee telecomconcerns vervolgt. Onder hen is de voormalig financieel directeur van Vimpelcom die door de affaire moest terugtreden uit de raad van commissarissen van Rabobank. Ook onderzoekt het OM de rol van Nederlandse financiële instellingen. Eerder werd al bekend dat er een onderzoek naar de rol van ING loopt. Het OM schrijft dat het vermoedens heeft dat de bank ongebruikelijke transacties van onder andere Vimpelcom niet of niet op tijd heeft gemeld. Ook wordt ING ervan verdacht niet genoeg cliëntenonderzoek te hebben gedaan. Daarmee faciliteerde de bank mogelijk witwassen en internationale corruptie.
Donderdagavond werd bekend dat nu ook accountantskantoor EY door het Openbaar Ministerie verdacht wordt van het niet melden van verdachte transacties in de zaak Vimpelcom. Het gaat om transacties van Vimpelcom waarvan EY tot en met 2013 de controlerend accountant was. Het onderzoek naar EY loopt nog en de rol van EY wordt strafrechtelijk onderzocht.
Schikkingen van het OM
Het OM speelt de hoofdrol bij het schikken van buitenlandse corruptiezaken. Er wordt geen oordeel geveld door een rechter, enkel het bedrijf moet akkoord gaan met het schikkingsvoorstel van justitie – en doet dat vaak maar al te graag. Voor het bedrijf betekent het geen slepende rechtszaak met de bijbehorende media-aandacht en geen openbare uitspraak met alle onaangename details die voor reputatieschade zorgen. Het grootste voordeel van schikken voor een bedrijf is dat het tot op zekere hoogte invloed uit kan oefenen op de uitkomst. Het gaat hier vooral over de hoeveelheid informatie: wat wordt openbaar en welke details blijven geheim? Daarnaast bekent een bedrijf door te schikken nog geen schuld en is er geen rechter die het bedrijf schuldig verklaart.
Ook voor justitie brengt het schikken voordelen met zich mee. Het OM kan door de bereidwilligheid van het bedrijf de zaak af te doen met een schikking, een verlanglijst opstellen met eisen dat het bijvoorbeeld maatregelen neemt om corruptie in de toekomst te voorkomen. Een ander voordeel is dat schikken niet zo lang duurt als een rechtszaak, iets wat het OM geld bespaart waardoor er meer budget overblijft om andere bedrijven aan te pakken.
Voor de samenleving bestaan echter grote nadelen bij het treffen van schikkingen. Fraude wekt verontwaardiging bij het publiek waardoor veel vragen ontstaan: hoe heeft het bedrijf zichzelf verrijkt, ten koste van wie is de gepleegde fraude en wie zijn de schuldigen? In geschikte zaken blijven veel details onbekend. Ook is er geen verantwoording voor de rechter en daardoor geen openbare waarheidsvinding. Bij stevige strafbare feiten lijkt een schikking dus niet de juiste keuze.
Wat gebeurt er met de opbrengst van een schikking?
Er kan bij een schikking onderscheid gemaakt worden tussen het boete-element enerzijds, en ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel en de geschatte waarde van voorwerpen (zoals aandelen in het geval van Telia) anderzijds. De eerste categorie is van punitieve aard en stroomt daarom zonder uitzonderingen naar de schatkist. De tweede categorie is een schadevergoeding en heeft te maken met het rechtsherstel. Het is daarom vatbaar voor claims van derden, zoals slachtoffers. Het probleem is dat corruptie in Nederland nog steeds wordt gezien als een “victimless crime”, omdat het vaak lastig is specifieke slachtoffers aan te wijzen.
Corruptie maakt echter wel degelijk slachtoffers, bijvoorbeeld bij gebruik van belastinggeld voor persoonlijk gewin, in plaats van aan publieke diensten zoals onderwijs en de rechtspraak. Een deel van de opgebrachte gelden zou daarom volgens Transparency International Nederland naar preventie en verbeterde handhaving moeten gaan. Ook zou de rol van slachtoffers van grootschalige corruptie veel meer aandacht moeten krijgen. Het ontnomen wederrechtelijk verkregen voordeel zou bijvoorbeeld gebruikt moeten worden voor het verbeteren van de levensomstandigheden van de burgers van door corruptie geteisterde landen, zoals in dit geval Oezbekistan. TI-NL zet zich hiervoor in.