Amsterdam, 27 november 2017 – Vandaag schenkt het Openbaar Ministerie (OM) een schip aan het Rotterdamse Scheepvaart en Transport College. Het schip is in beslag genomen in België, na een witwasonderzoek naar een Nederlands bedrijf. Het is voor het eerst dat het OM gebruik maakt van de mogelijkheid in beslag genomen goederen van criminelen direct te gebruiken ten behoeve van de maatschappij.

Het schip is zo bijzonder, omdat het oorspronkelijk gebruikt werd door een Franse poolonderzoeker. Helaas moest deze het schip vanwege financiële problemen verkopen. Bepaalde karakteristieken van het schip, zoals een luik binnenin het schip waardoor de zeebodem bestudeerd kan worden, maakten het schip aantrekkelijk voor de nieuwe eigenaars: drugssmokkelaars. Zo konden de drugs via het luik ongezien door duikers naar de kant gebracht worden.

Achtergrond zaak

In de aflevering van Nieuwsuur van 26 november, legt de politie uit dat de zaak aan het rollen is gebracht door de arrestatie van een man met een vuurwapen. Na huiszoeking werden aanwijzingen gevonden van een bedrijf, waar het schip op naam gesteld was. Na financieel onderzoek bleek de bestuurder van het bedrijf die boot nooit gefinancierd te kunnen hebben. Een witwasonderzoek volgde, en het schip werd getraceerd en op verzoek van Parket Rotterdam in het najaar van 2016 door de Belgische autoriteiten in beslag genomen.

Doel

Het is een nieuwe ontwikkeling dat het OM in beslag genomen goederen aan de maatschappij teruggeven. Normaliter worden alle verbeurd verklaarde goederen geveild door de dienst Domeinen Roerende Zaken en aan de hoogte bieder verkocht. De opbrengsten vloeien direct in de staatskas, ten behoeve van de algemene middelen.

De reden die het OM noemt voor deze pilot, is het vergroten van het effect van het Strafrecht. Ook hopen zij hiermee de kans te verkleinen dat dit schip weer in de handen van criminelen komt, juist gezien die specifieke eigenschappen die het zo geschikt maken voor de drugssmokkel. Wat de juridische basis is voor de schenking, is nog niet duidelijk.

Marianne Bloos, hoofdofficier van Justitie, lichtte bij Nieuwsuur verder toe dat het werk van politie en justitie nog te ‘onzichtbaar’ is in de maatschappij. De verwevenheid tussen onder en bovenwereld wordt erger, aldus Bloos. Juist voor het aanpakken van ondermijning, is een gezamenlijke aanpak nodig, waar ook de maatschappij een rol in heeft. En juist dat potentieel kan nog vergroot worden. Gehoopt wordt dat het vergroten van zichtbaarheid ertoe leidt dat de samenleving een grotere rol pakt in de bestrijding van ondermijning en misdaad, door meldingen te maken van verdachte activiteiten en signalen.

Italiaans voorbeeld

De inspiratie voor de nieuwe praktijk is gevonden in Italië. De Italiaanse autoriteiten hebben in hun strijd tegen de maffia te maken met een zeer sterk verweven onder- en bovenwereld, waar de maatschappij enorm onder te lijden heeft en heeft gehad. Om dit lijden te verzachten kent de Italiaanse wet ten aanzien van beslaglegging een bepaling, op grond waarvan in beslag genomen goederen hergebruikt dienen te worden voor sociale doeleinden.

Zo worden (met name onroerende) goederen hergebruikt voor kinderopvang, daklozenopvang of bibliotheken. Een mooi voorbeeld is te vinden in de provincie Parma gebied, de Villa Borceto. Dit was ooit een vakantiehuis van ‘de witwasser’ van de machtige Camorra familie. Het gebouw wordt nu gebruikt als publieke bibliotheek, fitness centrum, Bed & Breakfast voor gasten van het jaarlijkse literatuur festival en voor workshops voor studenten en burgers op het gebied van goed bestuur en de strijd tegen corruptie.

Een ander voorbeeld is het huis van de familie van een voormalige baas van de machtige ‘Casalesi’ bende van de Camorra familie, waar de helft van het pand in beslag genomen is en nu gebruikt wordt door een goed doel dat zorgt voor de opvang van kinderen met autisme. Uniek aan de zaak is dat omdat alleen de helft van het pand in beslag is genomen; het goede doel deelt het pand dus nog altijd met de rest van de familie van de voormalige Casalesi baas.

De Italianen geven melding van de bijzondere en nuttige bijdrage die deze vorm van sociaal hergebruik levert aan de maatschappelijke discussie over inbeslagname en hoe omgegaan moet worden met de opbrengsten van criminelen.

Kritische noot?

Toch zijn er ook kritische vragen te stellen bij de schenking. De vraag naar de juridische basis van de schenking is relevant, omdat het samenhangt met de kwestie van genoegdoening of schadeloosstelling van slachtoffers van misdaad, waaronder corruptie. De negatieve impact van dergelijke criminaliteit op de samenleving is groot, maar lastig te meten of uit te drukken in geld. Door in beslag genomen goederen te schenken aan maatschappelijke organisaties, wordt niet alleen de reputatie van het OM en de politie opgevijzeld, maar vindt ook een vorm van genoegdoening of schadeloosstelling plaats. De vraag is, of hieruit afgeleid mag worden dat de samenleving als slachtoffer kan worden beschouwd.

Daarmee komt de vraag op hoe voorkomen wordt dat het beleid tot willekeur leidt. Uiteraard zal niemand er veel op tegen hebben dat het Rotterdamse Scheepvaart en Transport College het schip krijgt – zeker als het in de zomer mogelijk gedeeld zal worden met poolonderzoekers – maar wellicht zijn er andere educatieve organisaties die ook wel een schip hadden willen krijgen.

Ook de bescherming van melders en getuigen is een belangrijk punt. Recente voorbeelden, waaronder Astrid Holleeder en een Brabantse getuige tegen een wietbende, geven te denken over de wijze waarop dit nu gebeurt. Hoewel onderzoek van de Universiteit Twente uit 2013 uitwijst dat nog nooit een getuige is vermoord, bestaan er in de praktijk verschillen tussen de diverse beschermingsvormen en is het voor burgers niet duidelijk wat er van hen verwacht wordt, noch wat precies de mogelijkheden zijn. Meer transparantie over de verschillende processen, verwachtingen en mogelijkheden kan uitkomst bieden.

Het is afwachten tot er meer duidelijkheid komt over het beleid dat het OM hieromtrent zal vormen. Transparency International Nederland zal deze ontwikkeling met veel interesse volgen.