Amsterdam, 14 december 2017 – Het voltallige bestuur van het Huis voor Klokkenluiders, dat melders van misstanden op het werk moet beschermen, is vandaag opgestapt vanwege een kritisch onderzoeksrapport. In oktober jl. stapte voorzitter Paul Loven al op vanwege een bestuurscrisis. Na het rapport-Ruys dat vandaag om 12:00 uur is gepresenteerd, volgen nu ook de overige vier bestuursleden. Uit het rapport blijkt onder meer dat honderden klokkenluiders tevergeefs aanklopte en het gros van de meldingen op juridische gronden is afgewezen. De strikt juridische benadering van klokkenluidersproblematiek zorgde voor een tweestrijd binnen het Huis waarbij de afdeling advies en de afdeling onderzoek lijnrecht tegenover elkaar zijn komen te staan.
Het initiatiefwetsvoorstel Huis voor Klokkenluiders was de ‘unieke’ vondst van SP Kamerlid Ronald van Raak. Het werd uiteindelijk weliswaar unaniem aangenomen in de Tweede en Eerste Kamer, maar het functioneert niet goed. “De Tweede Kamer heeft al uitgesproken dat het Huis aan al haar wettelijke taken moet voldoen. Het moet naast het geven van advies en ondersteuning ook onderzoek naar misstanden doen. Ik ben ervan overtuigd dat dit onder de nieuwe minister Ollongren snel gaat gebeuren”, dringt van Raak aan. Maar ligt het misschien juist aan die wet, het fundament van het Huis, dat het niet loopt zoals gehoopt?
Op een scheef fundament kun je geen Huis bouwen
Wat is nu eigenlijk de prioriteit van de Wet en het Huis: de bescherming van klokkenluiders of het oplossen van misstanden? Deze vraag is tijdens de totstandkoming van de Wet meerdere malen aan de orde geweest, maar het antwoord bleef meestal ergens in het midden. Als we teruggaan naar de oorsprong van de Wet, lijkt het antwoord duidelijk: Paul Schaap, Fred Spijkers – dergelijke gevallen mogen niet meer voorkomen en (bonafide) melders van misstanden moeten worden beschermd. Maar gaandeweg verschoof het zwaartepunt naar het oplossen van misstanden. Dat doet geen recht aan de realiteit. Júíst een goede bescherming van melders is een absolute voorwaarde om zonder repercussies melding te doen van mogelijke misstanden. Het oplossen van die misstanden is een gunstig neveneffect.
Dit lijkt ook precies het verschil in benadering te zijn tussen de onderzoeks- en adviesafdeling in het Huis. Waarom twee zo uiteenlopende functies onder één dak en onder één voorzitter? Om onafhankelijkheid en vertrouwelijkheid van advies en onderzoek te garanderen, is een strikte functiescheiding hoognodig. De bedachte functiescheiding en zogenaamde Chinese muur in het Huis blijken in de praktijk niet goed uitvoerbaar.
Bescherming melders centraal
Hoe moet het nu verder? Eén van de aanbevelingen van de Commissie Ruys is dat de scheiding tussen advies en onderzoek gehandhaafd moet blijven “bij de besluitvorming over casuïstiek om de onafhankelijkheid van onderzoek te borgen” en een “open en op samenwerking gerichte organisatie” te leiden. Hier ontbreekt opnieuw de focus op de bescherming van de klokkenluider. Immers is die scheiding niet alleen nodig om de onafhankelijkheid van het onderzoek te waarborgen, maar juist ook om de melder tijdens zijn adviesaanvraag te beschermen. Bij advies staat de melder namelijk centraal, terwijl bij het onderzoek de misstand centraal staat.
Het allerbelangrijkste is dat klokkenluiders in Nederland goede bescherming krijgen. Stel daarom de bescherming van melders centraal. Het Huis voor Klokkenluiders is hard nodig maar het kwam nooit uit de verf door twee uiteenlopende en moeilijk verenigbare afdelingen onder één dak en onder één voorzitter. Transparency International Nederland heeft ondanks de noodlottige start hoop op een geslaagde herstart. Zorg dan wel dat onderzoek en advies gescheiden worden door advies aan melders en onderzoek naar misstanden in twee verschillende organisaties onder te brengen. De cijfers laten ook zien dat er veel vraag is naar advies. Het Huis heeft alleen in het eerste halfjaar van haar bestaan al twee keer zoveel adviesaanvragen gekregen als verwacht. Laat het Huis zich daarom volledig richten op haar adviesrol en verder zoveel mogelijk doorverwijzen naar de bevoegde onderzoeksinstanties, zoals inspecties, het OM en toezichthouders.
Eén team, één taak
Geef het Huis 2.0 voor haar verantwoordelijkheden voldoende mandaat en bevoegdheden en zorg voor adequate kennis, kunde en capaciteit. Geef het Huis “één team, één taak”. Dit is essentieel voor het succes van het Huis. Voer op korte termijn een degelijke evaluatie van de wet uit, waarbij specialisten op het terrein van integriteit en klokkenluiden hun visie kunnen geven. Herbouw het vertrouwen in het Huis, want vertrouwen is onontbeerlijk voor een goed functionerende klokkenluidersregeling en dus ook voor de Wet Huis voor Klokkenluiders. Nederland verdient een wet die mogelijk maakt en doet wat zij belooft: het daadwerkelijk beschermen en adviseren van moedige melders van misstanden én het adequaat en voortvarend onderzoeken van die misstanden.
Transparency International Nederland
Transparency International Nederland (TI-NL) richt zich op een wereld waarin de overheidsdiensten, de politieke wereld, het bedrijfsleven, het maatschappelijk middenveld én burgers vrij van corruptie zijn. Hierbij wordt sterk gekeken naar verbetering van integriteit, transparantie en verantwoording in de Nederlandse samenleving. In het kader van de doelstelling omtrent een betere bescherming van melders in Nederland, draagt TI-NL al jaren bij aan het verbeteren van de bescherming van klokkenluiders en bronnen. Op 12 december lanceerde TI-NL haar onderzoeksrapport naar interne meldregelingen bij beursgenoteerde Nederlandse bedrijven en heeft daarbij aanbevelingen gegeven aan het bedrijfsleven om tot een optimale bescherming van klokkenluiders op de werkvloer te komen.