Amsterdam, 5 december 2017 – Gisteren hebben de Zwitserse en Nigeriaanse overheid met de Wereld Bank een overeenkomst gesloten om ongeveer 321 miljoen US dollar terug te geven aan de Nigerianen. De wijze waarop de tegoeden gerestitueerd zullen worden staat omschreven in de overeenkomst die gisteren door de drie partijen is gesloten tijdens de Global Forum on Asset Recovery (GFAR) in Washington D.C. (VS). Het gaat om geldbedragen die in de jaren ’90 gestolen zijn uit Nigeria door de Abacha familie, en – onder andere – zijn ondergebracht op Zwitserse bankrekeningen.

Op grond van de overeenkomst zullen de tegoeden teruggegeven worden binnen het raamwerk van een project dat door de Wereldbank ondersteund en overzien zal worden. Het project ziet op het versterken van de sociale veiligheid van de armste delen van de Nigeriaanse bevolking. Het geld zal in tranches teruggegeven worden. De overeenkomst bevat verder concrete maatregelen die in werking treden wanneer sprake is van misbruik of corruptie binnen het project. Hoe de overeenkomst er precies uitziet, is helaas niet bekend, aangezien deze niet gepubliceerd is.

Vaste praktijk Zwitserland

Het is niet voor het eerst dat voor een oplossing gekozen wordt, waarbij een onafhankelijke derde partij deel uitmaakt van het restitutieproces. Eerder gebeurde dit met de Bota foundation, waarbij Zwitserland, de V.S., Kazachstan en de Wereld Bank betrokken waren. Deze wijze van restitutie ligt in lijn met de strategie van Zwitserland om illegaal verkregen tegoeden van politiek prominente personen te bevriezen, confisqueren en repatriëren (asset recovery). Basisprincipes hierbij zijn transparantie en verantwoording, en het betrekken van het maatschappelijk middenveld bij het proces. Bovendien draagt het teruggeven van deze tegoeden concreet bij aan de implementatie van de 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling en wordt hiermee het goede voorbeeld gegeven voor toekomstige internationale asset recovery zaken.

Minpunt is dat de overeenkomst die tussen de drie partijen is gesloten niet openbaar gemaakt is, waardoor de voorbeeldfunctie voor toekomstige internationale asset recovery zaken beperkt is. Ook lijkt dat in strijd met de basisprincipes van transparantie en verantwoording.

Abacha regime

Nigeria gaat sinds jaar en dag gebukt onder corruptie, maar tijdens het bewind van Generaal Sani Abacha was er sprake van onverholen en systematische corruptie. Abacha greep in 1993 de macht en verordonneerde in september 1994 dat zijn overheid boven de jurisdictie van de rechtbanken zou komen te staan, waarmee hij zichzelf feitelijk absolute macht toekende. Tijdens zijn bewind kende Nigeria een tijd van ongekende economische voorspoed. Tegelijkertijd maakte hij zich schuldig aan mensenrechtenschendingen en corruptie. Hij stierf in juni 1998 als gevolg van een hartaanval.

In juli 1998 werd door de nieuwe regering een Special Investigation Panel (SIP) opgezet, om de plunderingen en corruptie van het Abacha bewind nader te onderzoeken. Het rapport van het SIP, dat later dat jaar verscheen, geeft een weergave van de wijze waarop de Abacha familie, als criminele organisatie, het land stelselmatig heeft leeggeroofd. Een passage in het rapport beschrijft de volgende modus operandi voor het wegsluizen van geldbedragen naar het buitenland.

Abacha gaf zijn veiligheidsadviseur, Ismaïla Gwarzo, opdracht hem te voorzien van vervalste verzoeken om financiering van veiligheidsoperaties of wapentuig. Abacha keurde deze verzoeken goed. In de meeste gevallen werden de geldbedragen direct in cash of in reischeques uitgekeerd aan Gwarzo door de Nigeriaanse Centrale Bank, die de bedragen direct meenam naar het huis van de Abacha’s. Van daar nam de oudste zoon van Abacha, Mohammed, het geld mee en liet het witwassen door Nigeriaanse banken of gaf het aan Nigeriaanse of buitenlandse zakenlieden die het offshore brachten naar bankrekeningen van de Abacha familie. In een beperkt aantal gevallen werden de bedragen direct door de Nigeriaanse Centrale Bank overgemaakt naar buitenlandse rekeningen, die in bezit waren van offshore bedrijfjes, die ofwel toebehoorden aan de Abacha familie, ofwel aan Nigeriaanse of buitenlandse zakenlieden die het vervolgens weer overmaakten naar de Abacha familie.

Het terugkrijgen van gestolen vermogen – een lange weg

In het totaal wordt gesproken van verduistering van ruim 2 miljard US dollar door het Abacha regime, waarvan ruim 1,2 miljard op buitenlandse rekeningen is beland. Andere bronnen schatten het totaal verduisterde bedrag zelfs hoger in: tussen de 3 en 5 miljard US dollar.

De Nigeriaanse overheid heeft in de jaren na het overlijden van Abacha ruim 800 miljoen US dollar aan tegoeden, goederen en vastgoed in eigen land in beslag genomen en verbeurdverklaard. Ook zijn diverse rechtshulpverzoeken en strafrechtelijke aangiften gedaan in verschillende landen (waaronder Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk, Jersey, Liechtenstein en Luxemburg).

Eerder, in 2005/2006, is reeds ruim 500 miljoen dollar door de Zwitserse overheid overgemaakt aan de Nigeriaanse staat.  Dit was mede mogelijk omdat de Nigeriaanse overheid niet alleen vertrouwde op hun rechtshulpverzoek aan de Zwitserse autoriteiten, maar zich ook had gevoegd als benadeelde partij (partie civile) bij de lokale Zwitserse strafzaak tegen de criminele organisatie, gevormd door de familie Abacha. Hierdoor was de Nigeriaanse overheid nauw betrokken bij het proces, met inzage in het lopende dossier en de diverse bewijsstukken.

In 2014 hebben de Amerikanen beslag gelegd op een bedrag van 480 miljoen US dollar, via het Kleptocracy Asset Recovery Initiative van het Department of Justice. “With this judgment, we have forfeited $480 million in corruption proceeds that can be used for the benefit of the Nigerian people. Through the Kleptocracy Asset Recovery Initiative, the Department of Justice’s Criminal Division denies kleptocrats like Abacha the fruits of their crimes, and protects the U.S. financial system from money laundering. In coordination with our partners in Jersey, France and the United Kingdom, we are helping to end this chapter of corruption and flagrant abuse of office.”

Met deze nieuwe overeenkomst tussen de Zwitsers, de Nigerianen en de Wereld Bank wordt dus een nieuw hoofdstuk toegevoegd aan de lange geschiedenis van het terugkrijgen van uit Nigeria gestolen vermogen. Het bedrag van 321 miljoen US dollar, in eerste instantie bevroren in Luxemburg, is eerder door de Zwitsers gerepatrieerd en geconfisqueerd naar aanleiding van een strafrechtelijke procedure van het Zwitsers OM tegen Abba Abacha, zoon van Generaal Abacha.

Met deze deal doet Zwitserland, als een van de actiefste landen op het gebied van asset recovery, weer nieuwe ervaring op met het restitueren van tegoeden aan andere landen, met behulp van de Wereld Bank. Door bepaalde vereisten te stellen aan de wijze waarop het geld wordt teruggestuurd, probeert Zwitserland het proces transparanter te maken en te voorkomen dat het geld opnieuw wordt gestolen.

De vraag rijst, hoe Nederland zich zal opstellen in zaken betreffende asset recovery. In december 2016 legde Nederland de ‘Ebony Shine’, een jacht ter waarde van €95 miljoen van Obiang Junior, de presidentszoon van Equatoriaal-Guinea, in Den Helder aan de ketting op verzoek van het Openbaar Ministerie in Zwitserland. Waar het schip zich nu bevindt, is niet bekend bij TI-NL.