Amsterdam, 21 februari 2018 – Vandaag lanceert Transparency International, die dit jaar haar 25ste verjaardag viert, haar jaarlijkse Corruption Perceptions Index: de CPI 2017. Ondanks pogingen om corruptie wereldwijd een halt toe te roepen, onthult de nieuwe index verontrustende informatie. In de afgelopen zes jaar hebben veel landen ondanks hun inspanningen corruptie te bestrijden, nog steeds weinig tot geen vooruitgang geboekt. Ook dit jaar zijn er meer landen op de index die hun score hebben verslechterd dan landen waarvan de score is verbeterd. Nederland behoort wederom tot de groep dalers op de lijst.
De index, die met behulp van experts 180 landen en territoria rangschikt op het waargenomen niveau van corruptie in de publieke sector, gebruikt een schaal van 0 tot 100, waarbij 0 zeer corrupt is en 100 staat voor corruptievrij. Dit jaar blijkt dat meer dan tweederde van de landen in de index onder de 50 scoren. Maar liefst zes miljard mensen leven in een land met ernstige corruptieproblemen en uit de laatste Global Corruption Barometer van Transparency International bleek dat bijna 1 op de 4 mensen wereldwijd steekpenningen moeten betalen om toegang tot openbare diensten te verkrijgen.
CPI 2017
De score van de CPI 2017 is opgebouwd uit dertien bronnen. Alle bronnen beoordelen de perceptie van corruptie in de publieke sector: het waargenomen niveau van elke vorm van machtsmisbruik door eenieder die deze macht toevertrouwd heeft gekregen binnen de regering of een overheidsinstantie.
Nieuw-Zeeland presteert het beste met een score van 89, op de voet gevolgd door drie Scandinavische landen: Denemarken (88), Finland (85) en Zweden (85). De best presterende regio is West-Europa met een gemiddelde score van 66. Hoewel er geen enkel land is dat corruptievrij is, delen de landen aan de top dezelfde kenmerken wat betreft openbaarheid van bestuur, persvrijheid, burgerlijke vrijheden en onafhankelijke rechtsstelsels.
Voor het elfde jaar op een rij is Somalië de hekkensluiter van de index, met dit jaar een score van 9 op de index. Zuid-Soedan is de tweede onderaan de lijst met een score van 12, gevolgd door Syrië (14) en Afghanistan (15). De slechtst presterende regio’s zijn Sub-Sahara Afrika (gemiddelde score 32), en Oost-Europa & Centraal-Azië (gemiddelde score 34). Landen onderaan de index worden gekenmerkt door politieke instabiliteit, zwakke rechtsstaat en wijdverbreide straffeloosheid voor corruptie, lage persvrijheid en betrokkenheid maatschappelijk middenveld, en slecht bestuur.
Nederland in de CPI 2017
Nederland behaalt dit jaar wederom de achtste plaats in de CPI 2017, net zoals vorig jaar. Dit jaar delen we de 8ste plaats met Canada, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk. Ons land blijft hiermee net in de top 10 staan. Maar omdat de plaatsing op de lijst relatief is, en dus afhankelijk van de resultaten van de andere landen, is vooral de score van belang. Nederland heeft met 82 punten de laagste score in de laatste vijf jaar, in 2016 waren dit 83 punten en in 2015 nog 84 punten. De daling van Nederland wordt in belangrijke mate veroorzaakt door lagere scores voor de indicatoren: kwaliteit van de democratie, goed bestuur en de kwaliteit van de rechtsstaat.
Kwaliteit Nederlandse democratie is afgenomen
De berekening van de CPI 2017 is voor Nederland gebaseerd op acht indicatoren. De laagste score gaat wederom naar de Sustainable Governance Index van de Bertelsmann Foundation, met in 2017 slechts 70 punten van de 100. Deze indicator beoordeelt de kwaliteit van de democratie en werkt in het kader van dit onderzoek met de volgende vraag: “In welke mate wordt voorkomen dat ambtenaren en politici misbruik maken van hun ambt voor privébelangen?” De Bertelsmann Foundation is al enkele jaren kritisch over het Nederlandse anti-corruptiebeleid.
Goed bestuur
Er is in Nederland zeker verbetering mogelijk op het terrein van goed bestuur. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de jaarlijkse Politieke Integriteits-index van Vrij Nederland waar dit jaar de VVD, voor het zesde jaar op rij, de aanvoerder is op het gebied van integriteitsschendingen. Dit jaar had de VVD elf incidenten op de teller. De bekendste affaires waren die van VVD-partijvoorzitter Henry Keizer die een dubbele pet droeg bij een aanbesteding, oud-staatsecretaris Robin Linschoten vanwege belastingfraude en natuurlijk voormalig wethouder en VVD’er Jos van Rey, die veroordeeld is vanwege corruptie, stembusfraude, lekken van vertrouwelijke informatie en witwassen. Onderzoekers Leo Huberts en Muel Kaptein stellen dat het argument dat de VVD eerder gebruikte, namelijk dat bij een partij met meer bestuurders de kans op affaires groter is, dit jaar niet meer op gaat. Andere partijen hebben tegenwoordig namelijk ongeveer evenveel bestuurders als de VVD en toch komen integriteitsschendingen daar substantieel minder voor. De lijst met integriteitsschandalen staat deze week in Vrij Nederland.
Naar aanleiding van de National Integrity System Assessment concludeerde Transparency International Nederland (TI-NL) eerder al dat tenminste drie van de dertien sectoren in Nederland niet aan de normen van een effectief integriteitsbeleid voldoen. Alle drie hebben betrekking op het voorkomen van corruptie en het sanctioneren van corruptie. In juli 2016 trad een nieuwe wet ter bescherming van klokkenluiders in werking – de Wet Huis voor Klokkenluiders. TI-NL vindt echter, dat de wet onvoldoende wettelijke bescherming biedt aan de klokkenluider.
Kwaliteit Nederlandse rechtsstaat gedaald
De grootste daler onder de indicatoren voor Nederland is dit jaar de Rule of Law Index met een score van 80 (in 2016 was dit nog 82). Deze indicator beoordeelt de kwaliteit van de rechtsstaat en ziet op overheidsbevoegdheden, de afwezigheid van corruptie, openbaarheid van bestuur, grondrechten, orde en veiligheid, en civiel- en strafrechtelijke handhaving. Opvallend is dat Nederland één van de weinige westerse landen is waarbij de kwaliteit van de rechtsstaat is gedaald in de laatste jaren. We staan in het rijtje dalers tussen landen als Brazilië, Uruguay en Chili, en wat dichterbij huis Hongarije, Bulgarije en Polen.
In de Rule of Law Index wordt geanalyseerd of overheidsfunctionarissen in de uitvoerende, rechterlijke en wetgevende macht, misbruik maken van hun publieke functie voor eigen gewin. Uit de resultaten blijkt dat Nederland vooral laag scoort op het gebied van handhaving in het bijzonder op de effectiviteit van het strafrechtelijk onderzoek in ons land.
Het aantal vervolgde misdrijven in Nederland is inderdaad relatief laag – zeker gezien het grote aantal nieuwsberichten – en harde sancties worden zelden toegepast. Een goed voorbeeld hiervan is de zaak Van Rey waar de voormalig wethouder, ondanks de stevige bewezenverklaring van onder andere corruptie en witwassen, de relatief lichte straf van een jaar voorwaardelijke celstraf kreeg. Een duidelijk signaal dat corrupt gedrag niet acceptabel is in onze samenleving ontbreekt.
Nederland haalt de laagste score ooit en gaat achteruit. Dat laat zien dat de perceptie van publieke corruptie in ons land toeneemt, iets dat weerspiegelt wordt in de keur aan rechtszaken vanwege corruptie en machtsmisbruik die Nederland recentelijk heeft gezien. De aandacht die aan corruptie wordt gegeven zou moeten resulteren in meer preventie, handhaving en vervolgingen van bedrijven en individuen voor gepleegde corruptie in binnen- en buitenland. Het veelgeprezen poldermodel, waarin stakeholders uit het bedrijfsleven en overheid met elkaar zakendoen, is blijkbaar aan het eroderen. Onder de vele negatieve consequenties die deze trend kan hebben, valt ook een mogelijke verslechtering van het Nederlandse investeringsklimaat, aldus Paul Vlaanderen, voorzitter TI-NL.
TRANSPARENCY INTERNATIONAL NEDERLAND
Contact media:
Lotte Rooijendijk – Communications & Project Officer TI-NL
T: +31 6 81 08 36 27
E: l.rooijendijk@transparency.nl/ communicatie@transparency.nl
Voor dagelijkse updates over anti-corruptie volg ons op:
Twitter: https://twitter.com/transparencynl
Facebook: https://www.facebook.com/transparencynl
Of meld je aan voor de nieuwsbrief via: https://www.transparency.nl/