Amsterdam, 24 april 2018 – Een groeiend corruptieschandaal – de kaviaargate – met Azerbeidzjan brengt de Raad van Europa in diskrediet, die juist hoort toe te zien op de rechtsstaat. Uit extern onderzoek van een onafhankelijke onderzoekscommissie blijkt dat zeker zeven zittende en voormalig parlementsleden van de Raad van Europa zich op “ontoelaatbare wijze” hebben ingelaten met lobby- en andere activiteiten van de regering van Azerbeidzjan. Bovendien zijn er “sterke verdenkingen” dat leden van de parlementaire assemblee van de organisatie die toeziet op democratie en mensenrechten, corrupt hebben gehandeld.
Uit het onafhankelijke onderzoek, gedaan door drie topjuristen, blijkt dat parlementsleden door Azerbeidzjan en mogelijk andere landen gefêteerd en omgekocht om besluiten van de Raad van Europa te beïnvloeden. Volgens de onderzoekers zijn er “sterke verdenkingen” van corruptie binnen de parlementaire vergadering van de Raad, die juist hoort toe te zien op de democratie en de rechtsstaat.
Hoe Azerbeidzjan het zwijgen oplegde aan de Raad van Europa
Al bijna vijf jaar geleden publiceerde de organisatie European Stability Initiative (ESI) het onderzoek ‘Caviar Diplomacy. How Azerbaijan silenced the Council of Europe’. Dit onderzoek las dat leden van de Raad van Europa miljoenen zouden hebben ontvangen in ruil voor steun aan Azerbeidzjan in de Vergadering van de Raad. Eén van de leden zou feitelijk een kritisch rapport hebben tegen gehouden dat de mensenrechtensituatie in Azerbeidzjan aan de kaak stelde. Er volgden jaren van weinig aandacht voor de zogenoemde kaviaardiplomatie, tot de uitzending van de Italiaanse televisie.
In december 2016 kwam vervolgens weer beweging in het onderwerp nadat een aantal parlementariërs samen met de organisaties Amnesty International, Human Rights Watch en ESI tijdens vergadering tot actie hadden opgeroepen. Twaalf delegaties van parlementariërs, waaronder Nederlandse, schreven een brief aan de voorzitter van de Raad van Europa. Ook Transparency International en Amnesty International hebben om opheldering gevraagd. CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt en zijn Duitse collega Frank Schwabe (SPD) eisten in januari 2017 een onafhankelijk onderzoek naar de beschuldigingen. Dit verzoek werd ingewilligd en na een jaar onderzoek publiceerden de onderzoekers afgelopen zondag hun rapport over de kaviaargate, zo genoemd omdat parlementariërs in Azerbeidzjan onder meer zouden zijn getrakteerd op dure blikken kaviaar in ruil voor hun steun.
Met ijzeren vuist geregeerd
Azerbeidzjan is een olierijk land aan de Kaspische Zee, dat met ijzeren vuist wordt geregeerd door president Ilham Aliyev. Dit op de grens tussen Oost-Europa en West-Azië gelegen land wordt al sinds zijn onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie in 1991 met argusogen door mensenrechtenorganisaties in de gaten gehouden. Amnesty International stelt dat er een stelselmatige schending van mensenrechten plaatsvindt in het land, meest recent wat betreft de rechten van activisten, maatschappelijke organisaties en gedetineerden. Zo wordt bijvoorbeeld het recht op toegang tot een advocaat voor gedetineerden regelmatig geschonden. De regering van Azerbeidzjan probeert hiermee volgens Amnesty International de activisten en critici het zwijgen op te leggen. Ook zijn er vermoedens van mishandeling en marteling in de gevangenissen. Hoewel NGO’s als Amnesty International de noodklok luidden over de mensenrechtensituatie in het land, vooral met betrekking tot de situatie rondom politieke gevangenen, is Azerbeidzjan nog nooit op de vingers getikt door de Raad van Europa voor politieke gevangenen, terwijl de Raad van Europa als waakhond van de mensenrechten in Europa geldt.
Rapport rondom de kaviaargate
Het rapport rondom de kaviaargate laat zien hoe president Aliyev zijn oliegeld jarenlang zou hebben gebruikt om de besluitvorming in de Raad van Europa naar zijn hand te zetten. In ruil voor geld en gunsten zouden parlementariërs rooskleurige rapporten over Azerbeidzjan hebben geregeld, waarin martelingen, politieke gevangenen en verkiezingsfraude onder het tapijt werden geveegd.
De beschuldigingen zien op betalingen van in totaal €2,39 miljoen euro die de Italiaanse volksvertegenwoordiger Luca Volontè, zou hebben ontvangen in ruil voor zijn steun aan Azerbeidzjan in de Vergadering van de Raad. Volontè zou in ruil voor de steekpenningen feitelijk een kritisch rapport hebben tegen gehouden dat de mensenrechtensituatie in Azerbeidzjan aan de kaak stelde. Volontè wordt inmiddels in eigen land berecht voor corruptie.
De Spanjaard Pedro Agramunt zag zichzelf vorig jaar genoodzaakt af te treden als voorzitter van de parlementaire vergadering en de Belg Alain Destexhe nam onder druk afscheid van de Raad. De verdenking tegen Destexhe, oud-bestuurder van Artsen zonder Grenzen, luidt dat hij een valse organisatie opzette om verkiezingen te waarnemen, waarmee hij een stembusgang in Azerbeidzjan van een goedkeurend stempel voorzag, om in ruil daarvoor geheime betalingen te ontvangen van de Azerbeidzjaanse regering. Getuigen uit het secretariaat van de parlementaire vergadering zouden de onderzoekers hebben verteld dat er een heel distributiesysteem was voor de Azerbeidzjaanse steekpenningen. “De enveloppen bevatten contanten in kleine coupures. Een groep volksvertegenwoordigers had de leiding bij het verdelen van het geld, waarmee letterlijk stemmen werden gekocht.”
Aanwijzingen voor beïnvloeding andere landen
De onderzoekscommissie zou tijdens haar onderzoeksperiode aanwijzingen hebben gevonden dat ook andere landen op corrupte wijze probeerden besluiten te beïnvloeden. Het zou gaan om onder meer Macedonië, Oekraïne, Rusland en Turkije. De onderzoekers dringen er bij de Raad op aan om ook deze aantijgingen te laten onderzoeken.
De voorzitter van de assemblee, Michele Nicoletti, roept politici die in het rapport worden genoemd op hun werk te staken tot intern kan worden bepaald welke gedragscodes zijn overtreden. CDA-Kamerlid en parlementslid van de Raad van Europa Pieter Omtzigt, één van de initiatiefnemers voor een onafhankelijk onderzoek, vindt dat er “serieuze gevolgen” aan het rapport moeten worden gegeven. “De Nederlandse regering moet zich hiermee gaan bemoeien”, stelt Omtzigt.
Het is duidelijk dat er in elk geval meer onderzoek moet worden gedaan naar de zogenoemde kaviaargate, ook door justitie in de lidstaten. Ook zou de Raad van Europa een raamwerk moeten invoeren ter bevordering van integriteit met de hoogste ethische standaarden van de leden van de Raad op basis van de internationale best practices, waaronder de invoering van een onafhankelijk integriteitsorgaan waarin onderzoekers rechtstreeks aan een onafhankelijke commissie rapporteren.