Amsterdam, 7 juni 2018 – Inmiddels staan ruim 150 Automated Teller Machines (ATM’s) in Amsterdam. In januari 2017 kondigde de gemeente Amsterdam aan onderzoek te laten doen naar het toen nog dertigtal ATM’s door het Anti Money Laundering Centre van de FIOD en het team Financiële en Economische Criminaliteit van de politie. Mogelijk is de opkomst van de nieuwe ‘doe-het-zelf-bijvul’ geldautomaten te verklaren door de afname van geldautomaten van reguliere banken in de stad. Toch bestaan er ernstige zorgen omtrent de risico’s dat via de automaten geld wordt witgewassen.
In mei 2017 maakten de drie grootste banken van Nederland, ABN Amro, ING en Rabobank, hun plannen bekend om te stoppen met hun eigen geldautomaten. Ondanks dat 75% van de Nederlanders wil dat contant geld opnemen mogelijk blijft, neemt het gebruik van geldautomaten elk jaar met ongeveer 5% af. In 2015 vond het omslagpunt plaats, waar consumenten voor het eerst meer met hun pinpas betaalden, dan met content geld. Het initiatief zorgt ervoor dat contant geld ‘voor iedereen toegankelijk, beschikbaar, veilig en betaalbaar blijft‘.
Het bedrijf Geldservice Nederland (GSN) – eigendom van de drie banken – zou deze taak overnemen met een Nederlandse netwerk aan automaten. Toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) is voorstander van één netwerk voor geldautomaten, dat in Scandinavische landen al eerder is ingevoerd.
De Automated Teller Machines (ATM’s)
De automaten worden geplaatst door YourCash, onderdeel van Euronet Worldwide. Euronet beheert een uitgebreid netwerk van duizenden geldautomaten, en plaatst sinds 2012 kosteloos geldautomaten bij horeca, supermarkten, tabak speciaalzaken, vakantieparken en hotels in Nederland. NIet alleen kosteloos, maar bedrijven ontvangen zelfs maandelijks €500 tot €1000 commissie. De hoogte van de commissie hangt af van de locatie.
Raadsleden van de PvdA hebben zich afgevraagd in hoeverre de automaten gevoelig zijn voor het witwassen van geld. Bovendien worden toeristen gelokt met teksten als ‘No Commission’, maar worden zonder dit expliciet te maken wel nadelige wisselkoersen berekend. Ook ondernemers hebben hun twijfels geuit over de automaten. “De vraagtekens die bestaan rond deze automaten dragen niet bij aan het transparante ondernemerschap dat wij nastreven”, zei Tim de Booys, directeur vastgoed van de NV Zeedijk. Het bedrijf verbood dan ook huurders de ATM’s in hun panden te plaatsen.
De Nederlandsche Bank
In haar onlangs gepresenteerde ‘Visie op betalen 2018 – 2022’, spreekt De Nederlandsche Bank nogmaals de waardering uit voor het samenwerkingsverband tussen de drie banken om één Nederlandse netwerk aan geldautomaten op te zetten. Wel kondigt DNB aan nog te zullen onderzoeken “wat de betekenis is van publiek
geld (uitgegeven door centrale banken) versus privaat geld (uitgegeven door commerciële partijen)”.
Maar op de lange termijn zullen wellicht fundamentelere vragen beantwoord dienen te worden, aldus DNB: “de betekenis van contant geld in al haar rollen: als wettig betaalmiddel, als betaalmiddel dat privacy waarborgt, als terugvaloptie wanneer het elektronische betalingsverkeer uitvalt, als betaalmiddel specifiek voor kwetsbare groepen en als middel voor budgetbeheer.” En natuurlijk ook “wat de implicaties zouden zijn van een ‘cashless’ samenleving waarin mensen hun geld niet meer van de bank kunnen halen, bijvoorbeeld in tijden van crisis of ongerustheid over de banken.”
Vanuit het perspectief van anti-corruptie en het tegengaan vanuit witwassen, bestaat mogelijk een lichtpuntje: in 2016 publiceerde de Financial Action Task Force (FATF) een rapport, waaruit naar voren kwam dat bij criminele activiteiten nog altijd overwegend contant geld wordt gebruikt – hierdoor kunnen sporen die bij elektronische wegen zichtbaar blijven vermeden worden. Desalniettemin zal dit een klein lichtpuntje zijn: de komst van nieuwe anonieme betaalmiddelen (bijvoorbeeld cryptovaluta) brengt weer nieuwe risico’s met zich mee.