Amsterdam, 21 augustus 2018 – De inzet is hoog bij de geplande distributie van $322 miljoen aan gestolen publieke gelden in Nigeria. Van de geschatte $20 tot $40 miljard die jaarlijks uit ontwikkelingslanden wordt gestolen in het buitenland wordt verborgen, wordt soms een klein deel met succes geconfisqueerd en teruggestuurd naar het land van herkomst.
In Nigeria zijn plannen in uitvoering om de teruggevorderde $322 miljoen in Zwitserland van wijlen generaal Sani Abacha, de voormalige militaire heerser van Nigeria terug te laten vloeien naar de rechtmatige eigenaar. Abacha wordt verdacht van het plunderen van de staatskas met een waarde van tussen de $3 en $5 miljard aan overheidsgelden.
Gestolen miljoenen Nigeria
Waar instellingen of verantwoording niet goed werken, vormen dergelijke gevallen een complex probleem: hoe kunnen we ervoor zorgen dat de opbrengsten van corruptie niet opnieuw worden verduisterd en juist ten goede komen aan de échte slachtoffers van corruptie: de gewone mensen wiens overheidsfinanciën werden geplunderd. In 2006 werd US $723 miljoen, illegaal verkregen door Abacha’s familie, vanuit Zwitserland teruggestuurd naar Nigeria. Een aanzienlijk deel van deze fondsen is nog steeds niet verrekend.
Dit heeft ertoe geleid dat Zwitserland controversiële voorwaarden aan de repatriëring van deze Abacha-buit verbindt, inclusief toezicht door derden – wat betekent dat de Wereldbank de verdeling van de fondsen zal gaan monitoren. Onder de overeenkomst ontvangen ongeveer 300.000 arme gezinnen in iets meer dan de helft van de 36 staten in Nigeria elk ongeveer $14 per maand via Nigeria National Social Safety Net Program zullen ontvangen. Dit geldoverdrachtsmodel is echter controversieel gebleken, deels vanwege gedocumenteerde problemen met de werking van het vangnetprogramma.
Gedwongen keuze
Volgens het African Network for Environment & Economic Justice (ANEEJ) is de deal een “gedwongen keuze”; om de Wereldbank in staat te stellen het proces effectief te volgen, zijn de fondsen gekanaliseerd via een bestaand programma van de Bank of Nigeria, zoals het vangnet. Tegelijkertijd voorziet de overeenkomst ook expliciet in de rol van het maatschappelijk middenveld om toezicht te houden op het gebruik van de teruggestuurde gelden. Dit is een essentiële factor voor het verminderen van het risico op corruptie. Het gebruik van elektronische overdrachten zal ook een extra beveiligingslaag bieden.
Desalniettemin maakt het Civil Society Legislative Advocacy Centre (CISLAC), het chapter van Transparency International in Nigeria, zich zorgen over het gebrek aan parlementaire en publieke goedkeuring van het distributiesysteem.
CISLAC heeft herhaaldelijk gepleit voor het opzetten van een fonds om de herstelde en andere activa die in beslag zijn genomen in Nigeria (gerepatrieerde activa uit het buitenland zijn goed voor slechts 10 tot 15 procent van alle activa die sinds 2015 in beslag zijn genomen). “Wij ondersteunen deze overheid bij dit herstel, maar met de voorwaarde dat er een integriteitstrustfonds wordt opgericht dat dit geld en vermogen zal beheren”, zei Auwal Musa Rafsanjani, uitvoerend directeur van CISLAC in een recent interview. “We willen ervoor zorgen dat we een institutioneel kader hebben dat toezicht houdt op de teruggewonnen activa in Nigeria.”
Raamwerk en instelling beheer activa ontbreekt
“Momenteel heeft Nigeria geen raamwerk voor het monitoren, beheren en gebruiken van herstelde activa en andere opbrengsten van misdrijven”, zegt Vaclav Prusa, een anti-corruptie expert bij CISLAC. “Dit heeft geresulteerd in een gebrek aan coördinatie tussen de vele agentschappen met het mandaat om activa terug te vorderen. Verbonden aan het ontbreken van coördinatie is de afwezigheid van een centraal register of een database voor teruggewonnen activa. Zonder een centraal register is het niet mogelijk om de bedragen van teruggewonnen activa en opbrengsten te achterhalen”, vult Prusa aan.
CISLAC wil een instelling zien in Nigeria die belast is met het beheer van alle herstelde activa, met duidelijke richtlijnen voor het gebruik van het geld en een transparant beheer van alle financiën. Cruciaal is dat maatschappelijke organisaties plaats nemen in het bestuur van een dergelijke instelling, zodat hun rol geïnstitutionaliseerd en duurzaam is. Op dit moment is het toezicht van de civil society op de Abacha-buit afhankelijk van internationale ontwikkelingsfinanciering. Het Nigerian Extractive Industries Transparency Initiative (NEITI) biedt een precedent van een gemengd gouvernementeel- en niet-gouvernementeel model.