Amsterdam, 8 oktober 2018 – Verkracht, mishandeld en gewurgd. Zo werd de Bulgaarse onderzoeksjournaliste Victoria Marinova afgelopen weekend gevonden op de oever van de Donau, vlakbij de plek waar ze woonde. De moord was het noodlottige einde van een verhaal dat zij zelf vertelde; een verhaal over hoe corruptie en fraude haar thuisland in de greep houdt.

Gevoelig interview

Victoria Marinova was werkzaam bij TVN, een kleine lokale nieuwszender. Ze presenteerde daar onderzoeksprogramma’s, waaronder talk-show ‘Detector’. In de laatste aflevering van afgelopen 30 september interviewde zij de journalisten Dimitar Stoyanov (Bivol.bg) en Attila Biro, over een onderzoek naar vermeende fraude met EU-fondsen, gelinkt aan invloedrijke zakenmannen en politici. Die twee journalisten werden eerder al gearresteerd door de Bulgaarse autoriteiten.

Nadat de twee begin september van dit jaar de eerste onderzoeksresultaten publiceerden, werd er door nog onbekende daders bewijsmateriaal afhandig gemaakt en verbrand. De anti-maffia politie werd ingelicht en de twee journalisten reden naar de plek van het brandende bewijsmateriaal in de poging iets daarvan te redden. Volgens de hoofdredacteur van Bivol.bg deed de politie niets om het bewijsmateriaal te redden, maar verhoorden de journalisten in plaats daarvan urenlang.

Moord op de journalistiek

Bivol.bg eigenaar Asen Yordanov vertelt dat zijn medium en journalisten het gevaar lopen aangevallen te worden vanwege bovengenoemd fraudeonderzoek, mede dankzij Marinova’s televisieshow. Volgens Yordanov is Victoria’s dood, en de brute manier waarop ze is vermoord, bedoeld om een soort waarschuwing af te geven. Dat wordt onderstreept door Ricardo Gutiérrez, de secretaris-generaal van de Europese Federatie van Journalisten: ‘De daders en hun sponsoren zijn er duidelijk op uit om het hele beroep te intimideren’.

Nog niet eerder waren er bedreigingen geweest aan het adres van Victoria of nieuwszender TVN, zo vertelt een collega-journalist anoniem. Er heerst dan ook wereldwijd groot ongeloof. Ook het Comité ter Bescherming van Journalisten (CJP), een non-profit organisatie uit New York die onder meer jaarlijks een lijst uitbrengt van wereldwijd alle journalisten die vanwege hun werk zijn vermoord, zegt in shock te zijn. ‘De Bulgaarse autoriteiten moeten alle inspanningen en middelen inzetten om een diepgaand onderzoek in te stellen en de verantwoordelijken voor het gerecht te brengen’, aldus CPJ-vertegenwoordiger voor de EU Tom Gibson in Brussel.

Volgens de premier van Bulgarije Boyko Borissov zijn de beste criminologen naar de plaats delict gestuurd. ‘Laten we geen druk op hen uitoefenen.’ De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), dringt echter aan op een snel en grondig onderzoek. ‘Er moet uitgeklaard worden of deze aanval verbonden is met haar werk’, zegt Harlem Désir, die voor de OVSE de mediavrijheid in de gaten houdt. Minister van Binnenlandse zaken van Bulgarije Mladen Marinov betoogt dat er geen bewijs is dat haar dood het gevolg is van de inhoud van haar werk. ‘Het gaat om verkrachting en moord.’

Daphne Caruana Galizia

Toch lijkt het geen toeval dat Victoria al de derde journalist uit de EU op rij is binnen een jaar tijd, die onderzoek deed naar corruptie en fraude en vlakbij huis op brute wijze is vermoord. Volgende week dinsdag is het precies een jaar geleden dat de Maltese onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia op nog geen steenworp afstand van haar huis door een autobom om het leven kwam.

Eind vorige maand kwam een groep van honderden mensen tegenover de rechtbank bij elkaar om gerechtigdheid te eisen vanwege het slepende moordonderzoek, zo berichtte de Groene Amsterdammer. Daphne schreef over de Panama Papers en corruptie in regeringskringen. Ze schreef onbevreesd, geestig en spottend en op Malta was ze welbekend als iemand die niet schroomde de hele waarheid te vertellen, aldus the Guardian.

Ján Kuciak

In februari van dit jaar werd de pas 27-jarige Slowaakse onderzoeksjournalist Ján Kuciak samen met zijn verloofde bij hen thuis overvallen en vermoord. Ook Ján had op zijn jonge leeftijd al een enorme ambitie om de corruptie in zijn land aan banden te leggen, waarin hij zich niet door meerdere bedreigingen vanuit de zakenwereld liet tegenhouden. Hij schreef net als Daphne over de Panama Papers en onthulde nauwe banden tussen Slowaakse ambtenaren en de Italiaanse maffia.

De moorden leidden tot felle protesten met als gevolg dat de premier, minister van Binnenlandse Zaken en een politiechef moesten opstappen. Ironisch genoeg riep Transparency International Bulgaria naar aanleiding van de moord op Ján de Slowaakse autoriteiten op tot actie en strafvervolging. Afgelopen week werd bekend dat de moord in opdracht gebeurde van een Slowaaks-Italiaanse vertaalster waar ze een huurmoordenaar 70.000 euro voor betaalde. Het is nog duidelijk of ze alleen handelde. Eind september werd de vertaalster gearresteerd.

Bulgarije moet hoger op de lijst

Moord op onderzoeksjournalisten is een wereldwijd probleem en laten op een schrijnende manier zien hoe invloedrijk de mate van corruptie is ten aanzien van journalistieke vrijheid. Reporters Without Borders, een non-profitorganisatie die zich inzet voor persvrijheid, publiceert jaarlijks de World Press Freedom Index. De index, waarin 180 landen zijn opgenomen, weerspiegelt de mate van persvrijheid, evenals de inspanningen van de overheden om deze vrijheid te respecteren en te waarborgen. Bulgarije staat dit jaar op plek 111. Geen enkel ander EU lidstaat scoorde lager. Bulgarije is sinds begin 2007 lid van de EU en beloofde destijds de persvrijheid te verbeteren. Die verbetering lijkt echter nauwelijks zichtbaar; in oktober van vorig jaar nog gingen honderden Bulgaarse journalisten in Sofia de straat op om te protesteren tegen vice-premier Valeri Simeonov, die de media beschuldigde van een lastercampagne.

De reputatie die Bulgarije heeft op het gebied van persvrijheid en corruptie zette haar bedenkingen bij het EU-voorzitterschap vanaf 1 januari van dit jaar. Ook staat Nederland vanwege die corruptie al jaren sceptisch tegenover de wens van Bulgarije om toe te treden tot het Schengengebied.

De beperking van persvrijheid houdt corruptie in stand en vice versa. De tragiek die in de moord op Victoria, Ján en Daphne schuilt, bevestigt hoe hardnekkig het probleem is. Hopelijk leidt het feit dat een plotselinge brute moord wél wereldwijd aandacht krijgt, ertoe dat er ook meer aandacht komt – mede dankzij persvrijheid in andere landen – voor de problemen waar jonge journalisten zich voor hebben opgeofferd.