Amsterdam, 15 oktober 2018 – Bij de Zwitserse geneesmiddelenfabrikant Novartis krijg je als werknemer tegenwoordig een bonus als je je integer gedraagt. Zijn die ethische bonussen van Novartis wel ethisch? Die vraag was aanleiding voor een discussie vorige week op de site van The FCPA Blog, een Amerikaans nieuwsplatform gericht op witteboordencriminaliteit, handhaving en compliance.

Novartis is een van oorsprong Zwitsers bedrijf dat onderzoek doet naar medicijnen en die produceert en verkoopt. De farmaceut biedt werk aan zo’n 126.000 mensen en heeft vestigingen verspreid over de hele wereld. Met zoveel werknemers is het niet onverstandig goed na te denken over hoe die hele groep zich zo veel mogelijk aan de regels kan houden. De vernieuwende aanpak van Novartis, om integer gedrag met bonussen te belonen, komt daarentegen niet geheel onverwachts. De strategische verandering lijkt een reactieve maatregel om de reputatieschade van de afgelopen jaren te herstellen.

Novartis, Cohen en Trump

De woorden ‘Novartis’ en ‘omkoping’ zijn lange tijd gezamenlijk in nieuwsartikelen verschenen. Het meest recente schandaal dateert nog van mei dit jaar toen bekend werd dat het geneesmiddelenbedrijf 1,2 miljoen dollar betaalde aan een adviesbureau van Michael Cohen, voormalig advocaat van Donald Trump. De gelden werden weggesluisd naar zogeheten shell companies, van waaruit Cohen ook vlak voor de presidentsverkiezingen een pornoster zwijggeld betaalde, zodat ze haar mond zou houden over een affaire met de president.

De betalingen vanuit Novartis hadden als doel advies in te winnen over toekomstig volksgezondheidsbeleid. Novartis besloot echter al na één meeting met Cohen het advies te staken. De afgesproken 1,2 miljoen euro moest nog wel worden betaald en alhoewel Novartis betoogde dat het contract volledig legitiem was, stapte het hoofd Juridische Zaken naar aanleiding van de controverse op.

Aan afkeurend gedrag hangt een prijskaartje

In november 2015 schikte Novartis voor 390 miljoen dollar voor beschuldigingen ten aanzien van het betalen van steekpenningen aan Amerikaanse apotheken in ruil voor het aanprijzen van meerdere medicijnen. Nog geen half jaar later schikte Novartis voor nog eens 25 miljoen dollar nadat een aantal Chinese dochterondernemingen schimmige deals afsloten met zorgprofessionals om de verkoopcijfers op te krikken. Niet veel later, in augustus 2016, werden een aantal Novartis werknemers in Zuid Korea aangeklaagd wegens het aanbieden van kortingen aan dokters die op hun beurt de medicijnverkoop zouden moeten stimuleren. Novartis kreeg daarvoor een boete van ruim 48 miljoen euro.

Het grootste omkoopschandaal hangt misschien wel aan het strafrechtelijk onderzoek van de Griekse autoriteiten, die in december 2016 Novartis in het vizier kregen. De fabrikant betaalde steekpenningen aan dokters en politici in Griekenland om geneesmiddelen voor woekerprijzen te verkopen en vaker aan de man te brengen dan vergelijkbare, goedkopere geneesmiddelen. De schatting is dat er voor ruim 50 miljoen euro aan smeergeld is betaald. Ook ex-premier Antonis Samaras en Eurocommissaris Dimitris Avramopoulos worden aan de omkopingen gelinkt. Het Griekse parlement gaf eind februari de vereiste toestemming voor onderzoek naar de vermeende corruptie.

Bonussen en nieuw hoofd Compliance

Nadat er bij Novartis meermaals even de andere kant werd opgekeken om de verkoop op te hogen, lijkt er nu sprake van een cultuurverandering. De verantwoordelijkheid voor die verandering komt voor een groot deel terecht bij het nieuwe hoofd Compliance, Klaus Moosmayer. Novartis haalt daarmee een expert in huis die meer dan tien jaar bij Siemens het interne systeem op orde bracht. Een van de maatregelen die de integriteit bij Novartis moet terugbrengen is het financieel belonen van integer gedrag.

The FCPA Blog vroeg een aantal compliance experts hoe ethisch zo’n ethische manier van belonen is. Aan de ene kant is het een mooie manier om menselijk gedrag enigszins te kunnen beïnvloeden én te willen beïnvloeden. Novartis doet haar best een culturele verandering in werking te zetten. Die proactieve houding is toe te juichen. Aan de andere kant kan een financiële beloning de verkeerde boodschap uitdragen; immoreel gedrag is acceptabel, een bonus krijg je echter pas bij moreel juist gedrag. Daarnaast wil je als bedrijf dat werknemers intrinsiek gemotiveerd zijn om zich integer te gedragen. Een bonus dient dan niet als de juiste prikkel met het gevaar dat een gehele cultuurverandering uitblijft.

Volwassen opvoeden

Alhoewel er in opvoedingsvraagstukken al decennia lang wordt gesproken over het voordeel van belonen in plaats van straffen, is er binnen het bedrijfsleven nog te weinig aandacht voor. Marius Rietdijk is docent Gedragswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam en doet al jaren onderzoek naar ethisch gedrag. Hij promoveerde op het onderwerp ‘Organisaties conditioneren. De invloed van beloning en straf op werkprestaties’.

Volgens Rietdijk werkt het bij volwassenen in de kern niet anders dan bij kinderen; leg meer nadruk op zaken die wél goed lopen en minder op zaken die niet goed lopen. Volgens de theorie van Rietdijk werkt complimenteren daarbij veel beter dan bonussen uitdelen. Een eenmalig compliment is mooi, maar herhaling is absoluut nodig om gedrag daadwerkelijk te veranderen.

Medicijn voor de hele sector?

Het risico op het niet naleven van regels in de farmaceutische industrie lijkt daarentegen hoger dan in andere sectoren. Follow the Money schreef hier in 2015 al over naar aanleiding van het vertaalde boek van de Deen Peter Gøtzsche ‘Dodelijke medicijnen en georganiseerde misdaad’. Zo schrijft Gøtzsche dat ‘Artsen, wetenschappers, politici en toezichthouders worden omgekocht, sancties afgekocht en intussen zijn artsen voor het gros van hun medicijnkennis afhankelijk van diezelfde industrie. De afgelopen jaren heeft de branche kunnen uitgroeien tot een onbeheersbaar kankergezwel in onze samenleving, dat voor een groot deel wordt gevoed door georganiseerde misdaad, wetenschappelijke oneerlijkheid, schaamteloze leugens en omkoperij.’ De Deen baseert zijn uitlatingen op jarenlange ervaring binnen het werkveld.

De lobby binnen de farmaceutische industrie is bovendien groot. Vorig jaar november riepen meerdere politieke partijen in Nederland op om de industrie aan te pakken. Dit naar aanleiding van de gang van zaken rondom het medicijn Orkambi voor de behandeling van taaislijmziekte. De lobby voor de prijsverhoging van het medicijn was keihard en had, als het medicijn niet vergoed zou worden, tot vele doden kunnen leiden.

Er is kortom meer dan alleen integriteit nodig om de gang van zaken binnen de farmaceutische industrie te veranderen. De instelling van Novartis om actief integriteit te bevorderen is desalniettemin positief. Welke vorm van beloning het beste werkt, zal daarentegen in de praktijk nog meer vorm moeten krijgen. Volgens hoogleraar Rietdijk? Meer complimenten!