Amsterdam, 23 november 2018 – Uit een FNV-onderzoek onder 1.368 rijksambtenaren blijkt dat één op de zes ambtenaren weleens onder druk wordt gezet om iets te doen wat eigenlijk niet hoort. In maar liefst 68 procent van de gevallen gaf een leidinggevende de opdracht. Integriteitsproblemen komen volgens het onderzoek het meest voor bij het ministerie van Justitie en Veiligheid (MinJenV). Een recent voorbeeld hiervan is de mogelijke schending bij vluchtelingen-besluiten van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), onderdeel van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

In 34% van de gevallen werd gevraagd informatie achter te houden. Ook werd ambtenaren gevraagd uitkomsten van rapporten aan te passen, in 25% van de gevallen. Het niet-integer handelen heeft volgens een grote meerderheid – 85% – gevolgen voor het publieke en maatschappelijke belang. Zo kan er beleid komen op basis van onjuiste informatie of kan geld verkeerd worden besteed. Ruim de helft van de ambtenaren zou door het niet-integer handelen klachten als stress, angst of schuldgevoelens ervaren.

Meeste problemen bij ministerie van Justitie en Veiligheid

Integriteitsproblemen komen volgens het onderzoek het meest voor bij de ministeries van Justitie en Veiligheid (22 procent), Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (22 procent) en Volksgezondheid Welzijn en Sport (20 procent). Bij het ministerie van Financiën, waar volgens de meeste deelnemers aan het onderzoek veel aandacht is voor integer handelen, voelt 9 procent zich weleens onder druk gezet.

Rijksambtenaren moeten hun werk zo zorgvuldig mogelijk kunnen blijven doen en ze moeten ook in alle veiligheid misstanden kunnen melden. Dit kan alleen als er bijvoorbeeld onafhankelijke vertrouwenspersonen komen en door een verdere versterking van het Huis voor Klokkenluiders, zegt FNV-bestuurder Mick Bleijerveld.

MinJenV onderzoekt mogelijke schending IND

Het Ministerie van Justitie en Veiligheid onderzoekt of de IND het vier-ogenprincipe heeft geschonden bij de beoordeling van bezwaarschriften van vreemdelingen met een verblijfsvergunning. Mogelijk zijn tientallen beslissingen tot het uitzetten van vreemdelingen ongeldig.

De misstanden kwamen volgens NRC aan het licht in een rechtszaak die een medewerker aanspande tegen de IND. De klokkenluider werd vorige maand geschorst nadat duidelijk was geworden dat hij een besluit twee keer had beoordeeld. De medewerker van het IND-kantoor stelt dat de dienst bij de beoordeling van bezwaarschriften interne regels en de wet overtreedt. Hij zegt dat hij door zijn chef onder druk werd gezet om veertig dossiers te beoordelen die hij al eerder had behandeld. Om te voorkomen dat dit werd ontdekt, kreeg hij de opdracht die te ondertekenen met de naam van zijn chef of andere bevoegde medewerker. Het idee was zo de wachtlijsten bij de IND weg te werken.

Dit zou een overtreding van de wet zijn gezien die voorschrijft dat gevoelige kwesties niet beoordeeld mogen worden door ambtenaren die betrokken waren bij eerdere besluiten in een dossier, om tunnelvisie te voorkomen. Deze regels gelden ook voor de beoordeling van bezwaarschriften van asielzoekers met een vluchtelingenstatus. Zij kunnen bijvoorbeeld bezwaar indienen als hun verblijfsvergunning wordt ingetrokken.

Klokkenluider kreeg ‘dienstopdracht’

De IND bestrijdt de beschuldigingen en zegt in het NRC dat altijd wordt gewerkt volgens het ‘vier-ogen-principe’. Een vertegenwoordiger van het ministerie van Justitie en Veiligheid zegt dat in oktober onmiddellijk is ingegrepen toen bleek dat dit in één geval niet was gebeurd. De medewerker is geschorst en er is een integriteitsonderzoek naar hem ingesteld. Ook wordt nu onderzocht of het bij meer beslissingen is misgegaan, zei de adjunct-directeur van de IND volgens NRC in de rechtszaal.

Omdat de zaak onder de rechter is, willen het ministerie van Justitie en Veiligheid en de IND geen vragen over de kwestie beantwoorden. De geschorste medewerker zegt dat de dienst de problemen op hem afschuift. “Ik wilde en mocht de dossiers niet nog een keer beoordelen, maar ik kreeg een dienstopdracht”, aldus de klokkenluider.

Er spelen meer problemen bij de IND. Eerder deze maand werd bekend dat de dienst alleen dit jaar al ruim een miljoen euro aan dwangsommen heeft betaald vanwege de vertragingen bij asielprocedures. Dat bedrag loopt de komende tijd verder op, omdat er nog duizenden claims moeten worden bekeken. Ook verschijnt er volgens NRC binnenkort een rapport over hoe de omgang vanuit de IND met een klokkenluider die eerder de cultuur en slechte informatisering bij de dienst aankaartte.

Bezwaren moeten opnieuw worden beoordeeld

Volgens Igna Oomen, de secretaris van de Vereniging van Asieladvocaten en Juristen (VAJN), gaat het vaker mis bij de beoordeling van bezwaarschriften. “In de wet staat dat één ambtenaar niet twee keer mag beslissen, maar ook ik spreek IND-medewerkers die aangeven dat een besluit wel met hun naam is ondertekend, maar dat zij dat besluit niet zelf hebben genomen”, aldus Oomen in NRC.

De voorzitter van VAJN, Wil Eikelboom, noemt het verhaal van de klokkenluider tegenover NOS schrikbarend. “Dit zijn de zaken die hij kent, dus misschien zijn het er nog wel veel meer.” De VAJN-voorzitter stelt dat de bezwaren opnieuw moeten worden beoordeeld. “Als de beslissing over het bezwaar door dezelfde ambtenaar wordt genomen die de aanvraag eerst heeft afgewezen, dan zijn je kansen natuurlijk niet zo groot”, aldus Eikelboom.