Amsterdam, 5 december 2018 – Bill Browder, een Britse zakenman, heeft aangifte gedaan tegen Nederlandse banken en bedrijven wegens witwassen van crimineel geld. Dat blijkt uit onderzoek van Zembla en NRC. Volgens de zakenman zijn Nederlandse banken en ook een aantal Nederlandse bedrijven betrokken bij het witwassen van ruim 8 miljoen euro afkomstig uit de beruchte Magnitsky-affaire die zich afspeelt in Rusland. Een deel van dat geld is volgens Browder in Nederland opgedoken.
De bankensector wordt de laatste tijd geteisterd door de schandalen. ING betaalde recentelijk €675 miljoen aan boete wegens (het faciliteren van) witwassen. En de vooraanstaande Danske Bank blijkt betrokken bij het wegsluizen van ruim 200 miljard euro aan verdacht geld. Wie zijn de witwassers, waar komen die miljarden vandaan en waar is dat geld naartoe gesluisd?
Dubieuze geldstromen duiken op in Nederland
Een betaling voor ‘bouwmaterialen’ aan een metalband, geld voor ‘elektronica’ naar een bekend spijkerbroekenmerk. Nederlandse bedrijven duiken op in een omvangrijke witwasaffaire die in Rusland begint. Dubieuze geldstromen lopen via de Maagdeneilanden, Belize en Danske Bank. De man die dit aan de kaak stelt, is zijn leven niet zeker. “Poetin is heel erg boos omdat ik een situatie heb gecreëerd waardoor zijn persoonlijke vermogen in gevaar komt”, zegt Browder in NRC.
Bill Browder heeft aangifte gedaan bij het Openbaar Ministerie (OM) wegens het witwassen van dubieuze Russische geldstromen via Nederlandse banken en bedrijven. Browder verwijt hen dat zij de geldstromen onvoldoende hebben gecontroleerd. Een bedrag van ruim 8 miljoen euro dat via anonieme bedrijven uit belastingparadijzen op Nederlandse bankrekeningen terechtkwam, lijkt afkomstig uit de grootste belastingfraude uit de Russische geschiedenis: de Magnitsky-affaire. Het geld zou in Nederland zijn beland via Dankse Bank uit Denemarken, de spil in het grootste witwasschandaal ooit.
De mogelijke witwaspraktijken van Danske Bank kwamen aan het licht door de Russische advocaat en klokkenluider Sergei Magnitsky, die werkzaam was voor Bill Browder. Hij kwam in 2009 om het leven in een Russische cel nadat hij belastingfraude had aangetoond.
Tegen welke Nederlandse banken loopt de aangifte?
Het Openbaar Ministerie bevestigt dat het de aangifte bestudeert en met justitie in andere Europese landen overlegt over samenwerking. “Het is een internationale puzzel die internationaal moet worden gelegd”, aldus een woordvoerder. De zakenman Bill Browder deed overigens in 2017 al aangifte, maar dit werd niet eerder openbaar gemaakt.
De banken die naar voren komen in het onderzoek zijn de Amsterdam Trade Bank (ATB) ING, ABN Amro en Rabobank. Volgens Zembla en NRC wil geen van de banken iets zeggen over de mogelijke betrokkenheid bij de verdachte transacties. ABN Amro zou aan NU.nl wel hebben laten weten dat zowel off the record als openlijk gesprekken zijn gevoerd. Die konden echter niet over bepaalde details gaan. “De bank kan nooit ingaan op specifieke transacties van klanten”, schrijft een woordvoerder. De bank trekt verdachte transacties overigens naar eigen zeggen wel zoveel mogelijk na.
Dat Nederlandse banken betrokken zijn bij het witwassen van crimineel geld is door de recente schikking van ING meer dan duidelijk geworden. Ook Rabobank schikte in de Verenigde Staten voor een bedrag van bijna 300 miljoen euro wegens witwassen van Mexicaans drugsgeld. De Nederlandse Bank (DNB) stelde naar aanleiding van de ING-zaak dat het toezicht op het voorkomen van witwassen bij de meeste Nederlandse banken niet op orde is. “ING is niet uniek. Het probleem speelt bij meerdere banken. De bancaire sector worstelt met het detecteren van witwastransacties en het alert zijn daarop”, zei hoogleraar accountancy Marcel Pheijffer tegenover Zembla.
Wie zijn de betrokken Nederlandse bedrijven?
De betrokken bedrijven, volgens het onderzoek veelal exporteurs in de groente- en fruithandel, de kledingindustrie en de bloemenexport, zouden producten hebben geleverd aan de Russen. Ze werden hiervoor op Nederlandse bankrekeningen betaald door verdachte derde partijen, via het Estse filiaal van Danske Bank.
Een van die bedrijven betreft het Nederlandse kledingmerk G-Star. Het bedrijf exporteerde spijkerbroeken en T-shirts naar een inmiddels opgedoekte modezaak in Moskou. De betaling zou niet van de betreffende winkel, maar van een firma op de Britse Maagdeneilanden komen. De klantnummers klopten, maar de factuurnummers weken af van de rekeningen die G-Star naar Moskou had gestuurd. In plaats van ‘kleding’ luide de transactieomschrijving: ‘elektronische apparatuur’. Dat is een algemene, vage omschrijving die witwassers met grote aantallen transacties vaak gebruiken. Bij iedere transactie een aparte omschrijving invoeren, kost gewoonweg teveel tijd. Bij specialisten gaan bij dergelijke omschrijvingen meteen de alarmbellen af en rode vlaggen wapperen. Echter is het bij G-Star destijds niemand opgevallen. “De betalingen die hier binnenkomen, worden automatisch verwerkt”, zegt een woordvoerder. “Het zijn er te veel om allemaal handmatig na te kijken. Onze software controleert alleen op klantnummer en bedrag, die kwamen overeen.”
Een andere mogelijke betrokkenen is de Nederlandse metalband Within Temptation. De band heeft meerdere keren opgetreden in Rusland. Een van de betalingen daarvoor werd overgemaakt vanaf een rekening in Estland die op naam stond van een onbekend bedrijf uit het Caribische belastingparadijs Belize. “Voor bouwmaterialen”, stond er bij de omschrijving. “We deden in die tijd heel veel concerten. Niemand heeft gezien dat de afzender onbekend was en de omschrijving niet paste”, zegt Raymond Rijnaars van AT Productions, toentertijd het management van Within Temptation, tegen NRC.
Trade-based money laundering
De witwasmethode die hier gebruikt lijkt te zijn, staat bekend als trade-based money laundering, een opkomend fenomeen waarbij geldstromen worden witgewassen via normale handelsstromen en legale producten en diensten worden betaald met illegaal verkregen geld. De ontvanger van het geld kan, maar hóéft niet, op de hoogte te zijn van de fraude. De methode is een vorm van ‘smurfen’, witwasjargon voor het opknippen van grote sommen zwart geld in kleine stukjes, die minder opvallen als ze worden weggesluisd. De geleverde goederen vinden vervolgens hun weg in de reguliere markt.
Omdat die geldstromen gekoppeld zijn aan ‘echte’ handel in goederen, vallen de transacties minder op bij banken die vooral letten op afwijkende transacties qua bedragen of landen van herkomst. Dit onderstreept de noodzaak dat financiële instellingen moeten verder kijken dan alleen die objectieve factoren.