Amsterdam, 18 december 2018 – Tijdens een rondetafelgesprek zijn vanochtend vier deskundigen op het gebied van integriteit in gesprek gegaan met de Eerste Kamer over haar eigen integriteitsregels. De experts pleiten voor een externe toezichthouder die in de gaten houdt of Kamerleden zich integer gedragen. Dit onderschrijft eerdere aanbevelingen van de Europese integriteitswaakhond GRECO, die Nederland er al vaker heeft gewezen op dat er een externe toezichthouder moet komen. 

De Eerste Kamer heeft met externe deskundigen gepraat over haar integriteitsregels. Op dinsdagochtend 18 december kwam het College van Senioren van de Kamer samen voor een openbaar rondetafelgesprek, waarin onder meer de eigen regels in het Reglement van Orde en de afspraken van fracties afzonderlijk aan de orde zijn gekomen.

Rondetafelgesprek met externe integriteitsexperts

Onderwerpen die tijdens het rondetafelgesprek onder meer aan de orde gekomen zijn: de verenigbaarheid van nevenfuncties met het werk als Eerste Kamerlid, de omgang met lobbyisten, het systeem van toezicht en handhaving en de wenselijkheid van een externe, onafhankelijke vertrouwenspersoon en het al dan niet vermelden of nevenfuncties betaald of onbetaald zijn.

De uitgenodigde experts waren Paul Bovend’Eert (hoogleraar staatsrecht aan de Radboud Universiteit), Joep Verburg (voormalig president van het Gerechtshof Den Haag en voormalig bijzonder hoogleraar waterstaat- en waterschapsrecht, heeft tweemaal maakte deel uitgemaakt van het GRECO Evaluation Team), Jan Kleijssen (Director of the Information Society and Action against Crime Directorate van de Raad van Europa en als zodanig nauw betrokken bij GRECO) en Foort van Oosten (Tweede Kamerlid (VVD) en voorzitter van de werkgroep integriteit van de Tweede Kamer).

Externe toezichthouder garandeert transparantie

Uit het in mei 2018 gepubliceerde compliance verslag van GRECO, onderdeel van de Raad van Europa, blijk dat de integriteitswaakhond het betreurenswaardig vindt dat er vanuit de Tweede Kamer nog geen plan van aanpak is opgesteld om toezicht en handhaving van integriteitsregels vorm te geven en een duidelijk integriteitsbeleid te creëren. In het bijzonder valt het beleid rondom geschenken nog veel te verbeteren in Nederland. Er bestaat in het kader van geschenken één enkele richtlijn, te weten het opgeven van een geschenk van 50 euro of meer. Om misstanden te voorkomen, worden in dit zogeheten geschenkenregister zelfs chocoladerepen geregistreerd.

GRECO zegt dat Nederland over het algemeen bovengemiddeld presteert, maar dat “ook het beste meisje van de klas gewoon haar huiswerk moet doen”. Zo hebben andere landen, zoals Finland en Groot-Brittannië, al wel een externe toezichthouder op integriteit van politici aangesteld. Deze toezichthouder bekijkt onder meer of parlementsleden geen ongeoorloofde cadeaus aannemen, geen valse declaraties indienen of nevenactiviteiten hebben die in strijd zijn met hun politieke werk.

Het belang van een externe toezichthouder voor integriteit in de Kamer wordt onderschreven door de experts. In Nederland is het nu zo dat fracties zelf controleren of hun leden zich aan de integriteitsregels houden. “Waardoor in sommige fracties heel streng wordt opgetreden, in sommigen juist weer veel minder”, zegt Jan Kleijssen van de Raad van Europa. Een externe toezichthouder kan volgens Kleijssen Kamerleden beschermen tegen onterechte kritiek, transparantie garanderen en daardoor het vertrouwen van de burger in de politiek herstellen.

Aanbevelingen GRECO

In het compliance verslag geeft GRECO Nederland een aantal belangrijke aanbevelingen, waaronder:

• Stel een lijst met do’s and don’ts op met betrekking tot omgang van Kamerleden met lobbyisten.
• Stel een externe toezichthouder aan die beoordeelt of de integriteitsregels worden nageleefd.
• Sanctioneer bij het niet naleven van de integriteitsregels, bijvoorbeeld met berisping.

De voorzitter van de Eerste Kamer wordt niet meteen enthousiast van een externe toezichthouder, maar houdt het ook niet tegen. “Als het moet: oké, maar ik denk dat het niet praktisch is. Nu stappen Kamerleden bij mij binnen en vragen ze als ze twijfelen of ze iets wel of niet kunnen doen. Dat werkt goed. Bovendien, leden moeten die toezichthouder bellen, mailen, of er langsgaan. Dan wordt het een enorm ding. En dan is het risico dat mensen het vergeten”, aldus Ankie Broekers-Knol, voorzitter van de Eerste Kamer.

Een woordvoerder van de Tweede Kamer laat weten dat het dagelijks bestuur, het presidium, begin volgend jaar bekendmaakt of er een externe toezichthouder wordt aangesteld. Dinsdag 29 januari 2019 debatteert de Eerste Kamer plenair over de uitkomsten van het rondetafelgesprek en het interne overleg dat de fractievoorzitters en de Eerste Kamer de afgelopen tijd heeft gevoerd.