Amsterdam, 10 december 2018 – Vandaag, op de Dag van de Mensenrechten en één dag na International Anti-Corruption Day 2018, hebben de EU-ministers op initiatief van de Nederlandse regering, unaniem ingestemd met een voorstel om het Europees sanctieregime tegen corruptie en mensenrechtenschendingen aan te scherpen. Het voorstel beoogt individuele mensenrechtenschenders wereldwijd te kunnen aanpakken en is bekend als de Magnitsky-wet.
Sinds enkele jaren lobbyt zakenman Bill Browder in onder meer Nederland voor wetgeving om betrokkenen bij mensenrechtenschendingen en corruptie, zoals degenen die volgens hem verantwoordelijk zijn voor de dood van Magnitsky, effectief te kunnen bestraffen. Aangezien Europa een favoriete bestemming is voor kleptocraten en corrupte functionarissen van over de hele wereld, is het aan boord krijgen van de EU met een dergelijk instrument een krachtig afschrikmiddel voor dergelijke individuen.
Magnitsky
Sergei Magnitsky, voormalig Russische advocaat, kwam in 2008 miljoenenfraude en corruptie door de Russische overheid op het spoor. Hij werd gearresteerd en belandde in 2009 in een Russische cel. In zijn cel zou hij ziek zijn geworden en is hij overleden. Het vermoeden bestaat dat hij is mishandeld en aan zijn verwondingen is overleden.
Op 3 april 2018 nam de Kamer de motie van Omtzigt c.s. (22 112 – 2529) aan waarin de regering wordt verzocht te onderzoeken of er in de Europese Unie voldoende draagvlak is voor sanctiemaatregelen op EU-niveau. In antwoord op Kamervragen over de wijze waarop de regering deze motie zou uitvoeren, noemde Blok een thematisch sanctieregime tegen mensenrechtenschenders een “waardevolle aanvulling op het bestaande Europese externe mensenrechteninstrumentarium en de geografische sanctieregimes.”
Praktisch houdt dit in dat door een dergelijk nieuw instrument persoonsgerichte sancties mogelijk zijn tegen mensenrechtenschenders, zoals bijvoorbeeld bevriezing van tegoeden en reisbeperkingen. Blok hoopt daarmee hun gedrag te veranderen en wijst verder op het preventieve effect dat uitgaat van dergelijke maatregelen. Een EU-wijde Magnitsky-wet is een grote stap voorwaarts bij de bestrijding van corruptie en de bescherming van mensenrechten.
Dag van de Mensenrechten én 70ste verjaardag van de VN-verklaring
Vandaag meer dan ooit, erkennen we dat de bevordering en bescherming van gelijke rechten voor de mens de basis vormen van rechtvaardigheid, vrede en veiligheid. Waar mensenrechten worden geschonden en corruptie kan floreren, zijn individuen en gemeenschappen minder veilig en minder stabiel. Met de aanzienlijke uitdagingen op het gebied van universele mensenrechten en de rechtstaat wereldwijd, is het een goed moment om een grote stap voorwaarts te zetten ter verdediging van onze gemeenschappelijke waarden.
Naast de Dag van de Mensenrechten vieren we vandaag ook de 70ste verjaardag van de VN-verklaring voor de Rechten van de Mens. Op deze dag, waarop we wereldwijd het belang van mensenrechten onderstrepen, kwamen alle EU-ministers van Buitenlandse Zaken bij elkaar voor een raadsvergadering in Brussel. De Nederlandse regering heeft hier succesvol gepleit voor een wijziging van het sanctieregime van de EU om individuen te kunnen richten op mensenrechtenschendingen en corruptie. Zo’n wereldwijd mensenrechten- en anti-corruptie-sanctieprogramma is al in een aantal landen ingevoerd, waaronder in de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk. EU-ministers hebben vandaag unaniem besloten dat het Nederlandse voorstel zal worden uitgewerkt in concrete wetgeving.
Wereldwijd staan de mensenrechten steeds meer onder druk. Dit is onaanvaardbaar. Vandaag, 70 jaar na de goedkeuring van de VN-veklaring voor mensenrechten, besloot de EU om de blauwdruk verder te ontwikkelen voor een wereldwijd EU-sanctieregime voor mensenrechten, aldus minister Stef Blok na de stemming.
Corruptie kan leiden tot mensenrechtenschendingen
Corruptie tast het fundament van een democratische rechtstaat aan; het vertrouwen in instituties. Dit vertrouwen is nodig voor het goed functioneren van instituties en het beschermen van de burgers tegen misstanden en misbruik van macht en geweld. Corruptie kan leiden tot mensenrechtenschendingen of tot het niet adequaat ingrijpen als mensenrechten geschonden dreigen te worden. Corruptie bedreigt de levensstandaard omdat mensen een groot deel van hun inkomen kwijt zijn aan steekpenningen, smeergeld en oneigenlijke betalingen. Corruptie ondermijnt de rechten van werkers, waaronder de rechten op werk, eerlijk inkomen, bescherming van de werkplek en veiligheid. Corruptie ondermijnt de rechtsstaat, de rechtsgang en het legitiem beleid van de overheid. Het ondersteunen van EU-landen in hun strijd tegen corruptie en het versterken van de veilige positie van haar burgers moet daarom vanuit dit oogpunt toegejuicht worden.
Gisteren, zondag 9 december, was het International Anti-Corruption Day, een viering van het wereldwijde verdrag tegen corruptie (UNCAC) overeengekomen in 2003 op initiatief van de VN – en de eerste keer dat een uitgebreide reeks anti-corruptienormen zo’n universele instemming kregen. Het was ook een dag om na te denken over hoe corruptie onze hoop op een betere samenleving blijft ondermijnen. Gezien de wereldwijde gebeurtenissen die zich in 2018 hebben afgespeeld en de onzekerheden die daaruit zijn ontstaan, lijken zowel de VN-verklaring voor mensenrechten als het VN-verdrag tegen corruptie bijna archaïsch.
De instituten die ze ondersteunen, hebben de afgelopen jaren veel te verduren gehad. Het is niet alleen zo dat mensenrechtenschendingen toenemen, maar ook dat staten niet langer de behoefte voelen om zichzelf te committeren aan de waarden van het verdrag en de verklaring. We hebben dit jaar brute moorden gekend en omkoping gezien door autoritaire regimes zoals in Azerbeidzjan om het werk van de Raad van Europa te ondermijnen, wiens rol het toezien op de naleving van de mensenrechten is. Het is duidelijk dat deze regimes zijn aangemoedigd door een steeds meer gefragmenteerde wereldorde en de schijnbare onmacht van internationale organisaties zoals de VN en de EU om straffeloosheid voor corruptie op hoog niveau aan te pakken. Daarom zijn de ontwikkelingen van vandaag in Brussel zo actueel en relevant. Wij bij Transparency International – samen met 90 andere maatschappelijke organisaties – staan volledig achter dit initiatief en blijven de ontwikkelingen rondom de Magnitsky-wetgeving in de EU nauwgezet volgen.