Amsterdam, 28 juni 2019 – Het provinciebestuur van Limburg schendt al tientallen jaren op grote schaal aanbestedingsregels en de eigen gedragscode, blijkt uit onderzoek van NRC en De Limburger. De provincie wordt gekenmerkt door vriendjespolitiek, waarbij betaalde klussen en banen voornamelijk worden uitgedeeld aan oud-politici.

Het onderzoek door NRC en De Limburger legt vele wanpraktijken bloot binnen het Limburgse provinciebestuur. Politici werden na de beëindiging van hun ambtstermijn in geen enkele andere provincie zoveel ingeschakeld als in Limburg. De procedures die hierbij gepaard gingen waren niet transparant en de afspraken over de beloningen werden geheim gehouden.

De Vriendenrepubliek

Al jaren staat Limburg bekend om de vele affaires omtrent sjoemelende politici en ambtenaren. Door onderzoeksjournalisten Joep Dohmen en Henk Langenberg werd in de jaren negentig een cultuur blootgelegd die wordt gekenmerkt door vriendjespolitiek en corruptie. Hun bevindingen werden na een drie jaar durend onderzoek in 1996 gepubliceerd in het boek De vriendenrepubliek: Limburgse kringen. Het leidde tot veel beroering en negen strafzaken: burgemeesters, wethouders en ambtenaren kregen voorwaardelijke celstraffen, geldboetes of taakstraffen voor corruptie en valsheid in geschrifte.

Het was de tot dan toe grootste zaak die Nederland in zo’n korte tijd kende met betrekking tot corruptie in het openbaar bestuur. Limburg beloofde beterschap na de affaires: geen achterkamertjes meer, maar gedragscodes, strengere aanbestedingsregels, integriteitscursussen en transparante besluiten. Twintig jaar na het verschijnen van het boek, heeft Dohmen opnieuw onderzocht hoe het met de Limburgse corruptie gesteld is. Hieruit blijkt dat het ‘benoemingscircus’ nog steeds in achterkamertjes gebeurt en er eigenlijk weinig is veranderd.

Limburg heeft zijn eigen regels

Uit het onderzoek blijkt dat oud-politici op grote schaal klussen worden gegund. Opvallende regels maken deze vriendjespolitiek mogelijk.  Zo mist de ‘gedragscode bestuurlijke integriteit’ een bepaling dat oud-gedeputeerden het eerste jaar na de beëindiging van hun ambtstermijn uitgesloten zijn van betaald werk voor de provincie. Limburg is de enige provincie zonder een dergelijke ‘anti-draaideurclausule’, die bedoeld is om belangenverstrengeling te voorkomen.

Daarnaast moet bij opdrachten boven een bepaald bedrag in beginsel een Europese aanbestedingsprocedure volgen. Deze regel wist Limburg meermaals te omzeilen, door opdrachten in stukjes te hakken. Ook werd een uitzonderingsclausule uit de eigen aanbestedingsregels gebruikt om geen offertes bij andere bedrijven te hoeven aanvragen.

Waarom Limburg?

Dohmen wijst een aantal factoren aan als oorzaak voor de informele cultuur van vriendjespolitiek. Als eerste noemt hij de excentrische ligging van Limburg: omringd door veel buitenland en maar een klein stukje verbonden met Nederland. Hierdoor is er weinig invloed van andere delen van Nederland op het openbaar bestuur. Mensen blijven lang in dezelfde functies werkzaam. Daarnaast bestaan er andere omgangsvormen: zakelijke afspraken worden in cafés gehouden en bij politieke campagnes wordt op personen gestemd en niet zozeer op een lijst. Men vindt het in Limburg niet vreemd dat opdrachten aan bekenden worden gegund; er heerst een diepgeworteld groepsgevoel  Ook is er een andere kijk op de manier waarop het openbaar bestuur georganiseerd zou moeten zijn; er worden geen integriteitsgevaren gezien die met deze praktijk gepaard zouden kunnen gaan.

Wie zijn deze bijklussers?

In de onderzochte periode (tussen 2015 en 2018) gaf de provincie 46 opdrachten aan 31 ex-politici, waarmee een bedrag van bijna 2 miljoen euro was gemoeid. Hieronder behoren voormalig ministers, staatssecretarissen, Kamerleden, een commissaris van de koning, gedeputeerden, burgemeesters en wethouders. Zij werden ingehuurd voor kleine en grote opdrachten als ambassadeur, adviseur, kwartiermaker, directeur, programma-manager, lobbyist, ketenregisseur, commissaris of voorzitter. Ex-senator Tof Thissen van GroenLinks is de enige die principieel géén vergoeding wil ontvangen voor zijn adviezen op sociaaleconomisch gebied. Degenen die zich wel laten betalen zijn dertien CDA’ers, acht PvdA’ers, vijf VVD’ers, twee PVV’ers, een D66’er en een SP’er. Deze groep bestaat voornamelijk uit Limburgers, maar ook uit niet-Limburgers en politici die hun baan zijn kwijtgeraakt na een integriteitskwestie.

Antoine Jassen is de best betaalde bijklusser. In 2012 verloor hij zijn baan als gedeputeerde voor de PVV, toen de Limburgse coalitie sneuvelde. Naar eigen zeggen kreeg hij in die tijd weinig opdrachten wegens zijn politieke kleur. Na zijn vertrek werd hij door de provincie Limburg aangesteld als projectmanager op een wegenbouwproject. Gedurende vier jaar ontving hij hiervoor meer dan 750.000 euro. Voor opdrachten met dergelijke bedragen zouden volgens de aanbestedingsregels meerdere offertes moeten worden aangevraagd.

De dubbele petten van Maxime Verhagen

Limburg huurt meerdere ex-politici in als ambassadeur, een functie die alle andere provincies – op Friesland na – niet kennen. In 2013 werd Maxime Verhagen (CDA) als ambassadeur binnengehaald. Dit was kort na zijn vertrek als minister van Economische Zaken. Hij moest Limburg in het buitenland gaan vertegenwoordigen. Voor zijn werkzaamheden declareert hij 1134 euro per dag, waardoor hij in vier jaar tijd 170.000 euro heeft verdiend met zijn ambassadeurschap. In het kader van zijn werkzaamheden voert hij gesprekken met VDL, eigenaar van autofabriek NedCar. Hij is echter ook in dienst als adviseur bij VDL, nadat hij als minister VDL had geholpen bij de overname van NedCar van Mitsubishi.

Verhagen gaf ook adviezen in het kader van de Joint Strike Fighter (F35), waardoor werd geprobeerd Limburgse bedrijven aan opdrachten te helpen. Ditzelfde deed hij voor het ministerie van Economische Zaken als ‘bijzondere vertegenwoordiger F35″. In deze rol moest hij ook bedrijven opdrachten bezorgen.

Naast deze dubbele werkzaamheden is Verhagen ook nog voorzitter van brancheorganisatie Bouwend Nederland. In de rapportage over zijn werk in 2013 als ambassadeur van Limburg, declareerde hij 6,5 dagen voor “optredens”. Een daarvan was een symposium bij het Limburgse familiebedrijf Geelen. Hij was daar echter niet in de hoedanigheid van ambassadeur, maar uitgenodigd als voorzitter van Bouwend Nederland.

Sinds 2016 hoeft Verhagen niet meer schriftelijk te rapporteren over zijn ambassadeurswerk. Dat gebeurt volgens de provincie nu op een “meer bij zijn functie passende wijze”, namelijk mondeling tijdens restaurantbezoek. Het contract met Verhagen is afgelopen jaren twee keer verlengd. De provincie zegt “zeer tevreden” te zijn.

Verhagen is slechts een enkel voorbeeld van de diep gewortelde belangenverstrengeling binnen het provinciebestuur.

Reactie van het provinciebestuur

Gouverneur Theo Bovens en de belangrijkste gedeputeerde Ger Koopmans zijn in gesprek gegaan met de journalisten naar aanleiding van het onderzoek. Op de vraag waarom Limburg meer opdrachten uitdeelt aan ex-politici dan alle andere provincies, reageert Koopmans: “De sociale, economische en culturele activiteiten van dit provinciebestuur zijn veelomvattender dan die van andere provincies samen. Er is hier werk te verzetten, er zijn klussen te doen.” Over het gebrek aan een draaideur-clausule zeggen zij dat deze doelbewust is geschrapt: “Als iemand in plaats van wachtgeld wil werken mag dat niet?”.

Het is volgens Bovens en Koopmans niet meer dan logisch om oud-politici opdrachten en banen aan te bieden. Veel kosten worden daardoor bespaard: “Dat begint al met een paar duizend euro voor een advertentie. Waarom zou je de hele wereld laten solliciteren terwijl er voldoende namen op tafel liggen om te kunnen kiezen?”.

Kamervragen

Vandaag hebben Kamerleden Attje Kuiken (PvdA) en Nevin Özütok (GroenLinks) Kamervragen gesteld naar aanleiding van de onthullingen. Zij vragen minister Kajsa Ollengren van Binnenlandse Zaken te onderzoeken of de provincie Limburg zich bij de inhuur van oud-politici heeft gehouden aan de geldende wet- en regelgeving. Ook vragen ze of de minister bereid is om eventueel landelijke integriteitsregels op te stellen voor (oud-) politici en -bestuurders, zodat lokale en provinciale overheden niet langer zelf kunnen bepalen hiermee om te gaan.