Amsterdam, 31 juli 2019 – Afgelopen week kwam het maatschappelijke middenveld in Oezbekistan in beweging met een call for justice in de zaak omtrent de repatriëring van de illegaal verkregen tegoeden van Gulnara Karimova, het gezicht van Oezbekistans’ kleptocratische regime van de afgelopen jaren. De oproep tot gerechtigheid is gericht aan verschillende gerechtelijke instanties en ministeries in Zwitserland, Gibraltar, Frankrijk, de Verenigde Staten en Oezbekistan. Het is met name in deze staten waar momenteel onderhandelingen worden gevoerd over de bestemming van de door Karimova gestolen activa die daar bevroren zijn en/of waar beslag op is gelegd. De oproep komt voort uit de vrees dat deze gelden uiteindelijk niet terecht komen bij de bevolking van Oezbekistan, maar weer in de zakken verdwijnt van Karimova of de zittende regering van Oezbekistan, waarbij ook grote vraagtekens worden gezet in termen van corruptie, transparantie en vriendjespolitiek.

In augustus 2018 publiceerde dezelfde groep Oezbeekse activisten een lijst met beginselen en richtlijnen voorverantwoorde repatriëring van tegoeden op een manier die ten goede komt aan de bevolking van Oezbekistan. Nu de onderhandelingen hierover meer vorm krijgen, komen zij opnieuw in actie. Eén van de belangrijkste punten uit de oproep zijn de geheime onderhandelingen die plaatsvinden tussen de Zwitserse advocaat van Karimova in samenwerking met Karimova’s dochter, en de Oezbeekse autoriteiten. Daarnaast richt de oproep zich op de andere landen om het proces van bevriezing, beslagging en repartiering op dusdanige wijze vorm te geven dat de tegoeden uiteindelijk weer terecht komen bij de slachtoffers van Karimova’s corruptie, namelijk de bevolking van Oezbekistan.

Oezbekistan
In februari 2014 werd Karimova onder huisarrest geplaatst en in 2017 werd zij overgebracht naar de Zangiata-vrouwengevangeniskolonie in de regio Tasjkent. Eind juni 2018 werd ze opnieuw overgebracht naar het appartement van haar dochter in Tasjkent, waarna ze begin maart 2019 werd teruggestuurd naar Zangiata. Uit de oproep blijkt dat Karimova’s advocaat en dochter eisen dat Karimova, in ruil voor haar toestemming om de tegoeden in Zwitserland naar Oezbekistan te repatriëren, wordt vrijgelaten en ook de vrijheid krijgt om Oezbekistan te verlaten. Tegelijkertijd rekenen zij ook op een deel van de bevroren tegoeden, vermoedelijk om ervoor te zorgen dat Karimova na haar vrijlating een comfortabele toekomst heeft en waarschijnlijk om henzelf ruimhartig te compenseren voor hun werk als haar vertegenwoordiging.

Zwitserland
In de laatste verklaring die afgelegd is namens Karimova op 23 juni 2019 stemt ze in met de repatriëring van 131 miljoen Zwitserse franc aan verbeurde steekpenningen die momenteel in Zwitserland bevroren zijn. Karimova schijnt bereid hetzelfde te doen voor de overige 555 miljoen Zwitserse franc. Het is nog onduidelijk of de Oezbeekse regering deze voorwaarden zal accepteren, maar uit de oproep blijkt dat de verwachting is dat het Karimova opnieuw zal worden toegestaan haar tijd uit te zitten onder huisarrest – een situatie die aanzienlijk comfortabeler is dan die in Zangiata.

De Oezbeekse activisten drukken hun onvrede uit en benadrukken terecht dat een dergelijke overeenkomst een grootschalige steekpenning aan de regering van Oezbekistan is, waarbij Karimova’s rol eenvoudigweg verschuift van de partij die steekpenningen afdwong naar de partij die steekpenningen aanbiedt. Bovendien zal deze regeling op geen enkele wijze de internationale standaarden van rechtvaardigheid weerspiegelen, noch de belangen van de slachtoffers van de oorspronkelijke corruptie – de Oezbeekse bevolking – behartigen. Daar komt bij dat de rechtszaak voorafgaand aan Karimova’s veroordeling niet voldoet aan de minimumvereisten van een eerlijk proces en een behoorlijke rechtsgang. Het proces werd gehouden achter gesloten deuren, processtukken werden niet openbaar gemaakt en contact tussen Karimova en haar advocaat werd belemmerd. Niet alleen schendingen internationale anti-corruptie regels kwamen boven tafel, maar ook mensenrechtenschendingen en de integriteit van rechtsstaat kwamen onder druk te staan.

Een belangrijke vraag die naar aanleiding hiervan wordt gesteld in de oproep en die met name is gericht aan de overheid van Zwitserland is waarom – zoals uit de onderhandelingen nu blijkt – Karimova’s instemming nodig is voor de beslaglegging en repatriëring van de gestolen tegoeden. Het bewijs van haar criminele activiteiten is immers onomstotelijk, dus waarom wordt Karimova dan alsnog als legitieme partij in het proces betrokken? Het feit dat het Zwitserse Federale Strafhof Karimova in juli 2019 de kans heeft gegeven om 350 miljoen Zwitserse franc aan tegoeden, die worden aangehouden door Takilant Ltd., een Gibraltarese onderneming waarvan de registratie is komen te vervallen, weer tot haar beschikking te krijgen, is eveneens zorgwekkend.

Frankrijk
Naast de bevroren tegoeden in Zwitserland maakt het maatschappelijk middenveld zich zorgen over de tegoeden van Karimova die eerder dit jaar in Frankrijk in beslag werden genomen. Volgens persberichten hebben de Franse autoriteiten besloten deze tegoeden – ongeveer 60 miljoen EUR – rechtstreeks over te dragen aan de regering van Oezbekistan. Echter, in het voorjaar van 2019 heeft de Franse Senaat wetgeving aangenomen over de verantwoorde repatriëring van gestolen activa waarbij een model is gecreëerd dat andere landen zouden moeten volgen en dat door Oezbeekse activisten uit het maatschappelijk middenveld werd verwelkomd. Volgens deze bepalingen zou de zaak-Karimova een belangrijk precedent kunnen vormen waarbij de Franse autoriteiten activa kunnen repatriëren in het belang van de slachtoffers van corruptie en waarbij wanbeheer van deze activa kan worden voorkomen.

Volgens de beschikbare informatie lijkt het erop dat de Franse autoriteiten, in tegenstelling tot Zwitserland, van plan zijn om de corrupte vermogensbestanddelen rechtstreeks terug te geven aan de regering van Oezbekistan – een autoritair, repressief en nog steeds zeer corrupt regime – zonder vooraf gestelde voorwaarden en zonder een alomvattend kader voor verantwoorde repatriëring. Deze gang van zaken is niet in overstemming met de aangenomen wetgeving en de toezeggingen van Frankrijk om mensenrechten te bevorderen en corruptie en het witwassen van geld tegen te gaan.

De omroep sluit van af met 10 voorgestelde maatregelen die niet alleen zien op het bestrijden van corruptie, maar ook op het eerbiedigen van mensenrechten – met name het recht op een eerlijk proces, hervorming van de rechtstaat in Oezbekistan, het voorkomen dat Karimova op enige manier weer over de gestolen tegoeden kan beschikken, volledige transparantie in alle betrokken Staten rondom het proces van repatriëring van de tegoeden en het in acht nemen van de belangen van de bevolking van Oezbekistan.