Amsterdam, 9 juli 2019 – De VVD integriteitshelpdesk wordt de plek waar partijleden terecht kunnen om integriteitsgevoelige beslissingen te bespreken. De partij raakt zo vaak in opspraak dat er nu een poging wordt gedaan om partijleden eerder aan de bel te laten trekken. Hoewel de meeste betrokkenen zich van geen kwaad bewust zijn, hoopt de VVD dat de helpdesk als moreel kompas kan dienen. Volgens de partijvoorzitter Christianne van der Wal is er nog een lange weg te gaan.
Het partijcongres staat in het teken van integriteit; de partij worstelt met een negatief imago. Partijvoorzitter Van der Wal maakt een telefonische hulplijn bekend voor de VVD’ers die twijfelen aan de route van het rechte pad. Onder leiding van Sjoerd Potters, ex-Kamerlid en tegenwoordig burgemeester van De Bilt, is deze ‘dilemmacommissie bedoeld om te spiegelen’ en zal dienen als ‘moreel kompas’. Van der Wal noemt als voorbeeld een raadslid dat korting krijgt van een lokale aannemer op de verbouwing van het huis. Volgens Van der Wal kun je dan ‘even bellen om te sparren’. Hiermee kan voorkomen worden dat achteraf sprake blijkt te zijn van belangenverstrengeling.
VVD en het belang van een integriteitshelpdesk
Het blijft lastig uit te leggen dat de VVD de partij met de meeste en de ernstigste integriteitsaffaires is. Al jarenlang staat de grootste partij van Nederland stipt op nummer 1 van de Politieke Integriteitsindex van De Volkskrant. Van de 52 politici met een integriteitsschending zaten er 12 bij de VVD. Dat is twee keer zoveel als de nummer 2, de PVV. Een integriteitshelpdesk komt dus niet zomaar uit de lucht vallen en blijft het een weg van de lange adem.
Het is typerend geworden voor de VVD. Minister Halbe Zijlstra verloor zijn baan vorig jaar na een leugen, Kamerlid Han ten Broeke moest aftreden na een ‘ongelijkwaardige relatie’ en twee burgemeesters moesten opstappen na wangedrag te hebben vertoond. Henry Keizer nam als partijvoorzitter de portefeuille integriteit voor zijn rekening, maar moest zelf opstappen in 2017 nadat hij in een oplichtingsschandaal betrokken raakte. Justitie legde voor 20 miljoen euro beslag bij de VVD’er nadat bleek dat hij een uitvaartmaatschappij ver onder de marktprijs kocht. Niet alleen was hij zelf de manager van het bedrijf dat hij overnam, Keizer was ook adviseur van het bestuur van de vereniging waarvan hij het bedrijf kocht. De dubbele pet koste hem zijn positie.
Blinde vlek
De effectiviteit van zo’n integritetishelpdesk is betwijfelbaar. Volgens psychologe Roos Vonk is het probleem juist dat de betrokkenen zich van kwaad bewust zijn. De reactie op kritiek is steevast dat de betreffende persoon ‘zich niet in dat beeld herkent’. Zo gaf Louise Fresco als wetenschapper nadat er vragen werden gesteld bij haar commissariaat bij de pesticiden-producent Syngenta aan: ‘Ik sta pal voor onze onafhankelijkheid en ons kritisch vermogen’. Volgens velen is de dubbele pet als bestuurder van een universiteit en in functie bij het bedrijfsleven daarentegen onacceptabel.
Vonk vraag zich af of mensen zelf in staat zijn te beoordelen of er sprake is van belangenverstrengeling. Sociaalpsychologische experimenten laten zien dat mensen een grote blinde vlek hebben voor vertekeningen in hun beeld van zichzelf en van de wereld. In de psychologie ook wel de bias blind spot genoemd. Neem VVD-senator Anne Wil Duthler. Zij klaagde Quote aan, omdat haar reputatie beschadigd zou worden door een kritisch artikel. De rechtbank gaf haar ongelijk en de partij zette haar uit de Eerste Kamerfractie wegens belangenverstrengeling. Follow the Money toonde in 2014 al aan dat ze voor een wet stemde waar ze ook zakelijk van zou profiteren. Die wet kwam met een meerderheid van één stem door de Eerste Kamer.
De VVD lijkt zich in ieder geval wél bewust van het negatieve imago dat aan de partij kleeft. Met de integriteitshelpdesk hoopt de partij toekomstige affaires te beperken. Tegelijkertijd staat de helpdesk symbool voor het integriteitsprobleem waar de partij mee worstelt. Gezien het feit dat iedereen zich pas van schuld bewust is nadat het kwaad is geschied, blijft het nog maar de vraag of een helpdesk roodgloeiend zal staan. Wellicht helpt het de VVD’ers om gevoelige kwesties met argusogen te bekijken.