Amsterdam, 20 september 2019 – Op 11 en 12 september jl. organiseerde het Whisleblowing International Network (WIN) het congres “Protecting Whistleblowers & Making a Difference: Best Practices for Civil Society Advocates” in Glasgow. Transparency International Nederland was een van de genodigden. Een verslag. 

Het congres werd bijgewoond door zo’n 80 personen uit 25 verschillende landen, de meesten hiervan werkzaam voor ngo’s die zich inzetten voor betere klokkenluiderbescherming. Ook waren enkele klokkenluiders zelf aanwezig, fondsen, journalisten en onderzoekers. Doel van het congres was door peer-to-peer sessies van elkaars werk en best practices te leren.

EU-richtlijn: succesverhaal én werk aan de winkel

Een van die best practices was de nieuwe EU-richtlijn die waarschijnlijk in oktober of november as. definitief wordt aangenomen. Hoewel sommige bepalingen kunnen worden aangescherpt, wordt de wet over het algemeen als een groot succes gezien in het kader van klokkenluidersbescherming, dat nu immers voor alle 27 (of 28) lidstaten van de Europese Unie een minimumstandaard neerlegt. Op het congres wordt teruggeblikt op het totstandkomingsproces, waarbij met name de samenwerking tussen de verschillende maatschappelijke organisaties als sleutel tot het succes wordt gezien. Naast de traditionele samenwerkingsverbanden tussen ngo’s, zijn in het proces van pleitbezorging handen ineengeslagen met bijvoorbeeld de Europese vakbond Eurocadres, met academici en Europarlementariërs. Samen bleken deze onverwachte partners een grotere vuist te kunnen maken. De aanwezigen wordt opgeroepen om vaker buiten de bekende kaders te denken en per onderwerp op zoek te gaan naar nieuwe partners.

Ook andere strategische keuzes bleken goed uit te pakken: dat het wetsvoorstel bij de Raad is geïntroduceerd, en niet bij de overvolle Commissie. Dat er een concreet, volledig wetsvoorstel aan de Raad werd gepresenteerd, waardoor al snel niet meer over de inhoud werd gesproken, maar over de procedure. Tot slot wordt benoemd dat de moorden op onderzoeksjournalisten zorgden voor een tragisch momentum voor de richtlijn.

Vooruitblikkend wordt gewezen op het feit dat de tweede belangrijke fase bijna aanbreekt: de implementatie van de richtlijn in de nationale wetgeving. Uiteraard is het doel dat lidstaten de richtlijn op een correcte, tijdige en zo ruim mogelijke manier in hun nationale wetgeving opneemt. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan de exacte definitie van klokkenluiders, de (omgekeerde) bewijslast en de exacte invulling en vertaling van de ‘breach of law’ waarvan sprake moet zijn voordat klokkenluiders aanspraak maken op bescherming. Zaak is om deze zaken op tijd bij de nationale wetgever onder de aandacht te brengen en aan te dringen op zo ruim mogelijke wettelijke bescherming.

Klokkenluiders aan het woord

Uiteraard is er ook ruimte ingebouwd om de ervaringen van klokkenluiders zelf te horen. Zo benadrukt Yasmine Motarjemi de noodzaak van het verbeteren van de reputatie van klokkenluiders. Als gevolg van haar melding over misstanden bij voedselveiligheid van Nestlé raakte zij haar carrière kwijt, maar ook collega’s, vrienden en een deel van haar identiteit. Het feit dat een klokkenluider door de maatschappij vaak als zeur of verrader wordt gezien, bracht haar verder in isolatie. Ook Antoine Deltour, de klokkenluider achter LuxLeaks, benadrukt de rol van ngo’s in het veranderen van de publieke opinie over klokkenluiders. Verder vertelt hij dat de morele en financiële steun van de steungroep opgericht door zijn broer, cruciaal voor hem was.

Deze en andere klokkenluiders benadrukken dat niemand een klokkenluider is van geboorte, maar in de positie kwam waarin ze dingen zagen die ze niet konden verzwijgen. Ook wordt journalisten opgeroepen om minder de aandacht te besteden aan de klokkenluider, maar aan de misstanden die ze aan het licht proberen te brengen.

Klokkenluidersbescherming in Nederland

Nederland is een van de landen die voorafgaand aan de EU-richtlijn al klokkenluidersbescherming in zijn wetgeving heeft opgenomen: de wet Huis voor Klokkenluiders. Deze wet is echter niet zonder gebreken, waaruit helaas disfunctioneren van het Huis van Klokkenluiders volgt. Transparency International Nederland dringt daarom aan op een versnelde evaluatie van de Wet Huis van Klokkenluiders. Dit is extra urgent nu de transpositiefase aanvangt en Nederland twee jaar de tijd heeft om de nationale wet in lijn te brengen met de eisen van de richtlijn.