Amsterdam 19 november 2019 (door Serv Wiemers) – Nederland is corrupter dan we denken: dat is de titel van een opinieartikel dat is gepubliceerd in de Volkskrant. De schrijvers zijn Paul Vlaanderen en Serv Wiemers, respectievelijk voorzitter en directeur van Transparency International Nederland. Het artikel is te vinden op de Volkskrant site en hieronder.

Nederland is corrupter dan we denken

Nederland wordt overspoeld door incidenten in publieke en private sector. Tijd voor actie dus.

Al twintig jaar maakt de internationale corruptiewaakhond Transparency International de Corruption Perception Index (CPI). Daarin krijgen jaarlijks 180 landen een score op een schaal van 0 tot 100: Somalië staat met 10 punten op de 180ste plek als corruptste land en Denemarken op één als integerste land, met 88 punten. Nederland doet het ogenschijnlijk goed in de CPI: in de laatste editie staan we met een achtste plek weer in de toptien. Geen reden tot zorg over corruptie in ons land dus? Het zou de stelling bevestigen dat het hier meevalt met corruptie. Helaas is er reden de alarmklok te luiden.

In de eerste plaats wordt Nederland overspoeld door incidenten in zowel de publieke als de private sector. In Den Haag treden twee wethouders af om corruptieverdenkingen. Senator Anne-Wil Duthler misbruikt haar parlementaire positie om haar zakelijke belangen te bevorderen. Nadat ING een recordschikking van 775 miljoen euro met het Openbaar Ministerie was overgekomen, vanwege onvoldoende toezicht op witwassen en fraude, is het OM nu een witwas­onderzoek gestart bij ABN Amro. Veel politieke partijen adviseren donateurs hoe ze regels rond giften moeten omzeilen. Het OM doet onderzoek bij Shell naar omkoping bij de exploitatierechten van een olieveld voor de kust van Nigeria. Thierry Baudet verzuimt aangeboden reizen op te geven in het daarvoor bestemde register van de Tweede Kamer.

De Volkskrant ontdekte dat 71 procent van alle WOB-verzoeken te laat wordt beantwoord door de overheid. Het Huis voor Klokkenluiders is geïmplodeerd; een klokkenluider die bij het ministerie van Justitie en Veiligheid een belangrijke misstand aan het licht brengt, wordt door hetzelfde ministerie afgeluisterd. Lobbyen gaat vaak schimmig, getuige tabaksfabrikant Imperial ­Tobacco, die een GroenLinks-Kamerlid probeert te rekruteren, en dan is er de soap rond de dividendbelasting. Deze opsomming is incompleet. De opstellers van de corruptie-index volgen deze incidenten op de voet.

Absolute daling

Ten tweede: de Nederlandse top-tiennotering in de CPI is niet zo stabiel als-ie lijkt. Onze score daalt al jaren, van 90 punten twintig jaar terug, via 88 punten in 2010, naar 82 punten nu. Deze absolute daling is verontrustend en kan, afhankelijk van hoe landen als Canada en Luxemburg zich ontwikkelen, makkelijk ertoe leiden dat we verdwijnen uit de top.

Ten derde: de Nederlandse positie is vertekend. Niemand hoeft een bankbiljet in z’n rijbewijs te leggen als hij of zij door de politie wordt aangehouden, maar wij maken corruptie door anderen wel mogelijk. Kijk achter die glimmende façades van de Amsterdamse Zuidas. Zo’n 20 procent van de wereldwijde financiële stromen gaat door ons land: dat staat niet in verhouding tot de omvang van onze economie. Een groot deel van deze geldstroom is gelieerd aan belastingontduiking. Niet voor niets constateerde de Italiaanse schrijver Roberto Saviano in de Volkskrant dat niet Napels of Lagos de corruptste plekken ter wereld zijn, maar Londen en Amsterdam. Het gaat dan om systematische corruptie. In een andere index van Transparency International, Exporting Corruption, die bestrijding van buitenlandse omkoping meet, bekleedt Nederland dan ook een ­matige middenpositie.

Nederland kent onvoldoende handhaving in verhouding tot het grote buitenlandse handelsvolume. Een ander voorbeeld is de opstand van winkeliers die luxegoederen verkopen in Amsterdam. Men is bang klandizie te verliezen als contante betalingen aan banden worden gelegd. Nederland is kennelijk wereldtop in het faciliteren van internationale corruptie.

Willen we tot die andere, integere, top behoren, dan moet er wat gebeuren. Het belang van een wereldtopnotering is groot. Alle internationaal opererende bedrijven gebruiken de CPI bij handels- en investeringsbeslissingen. Ook onze overheid gebruikt de index bij het toetsen van beleid en voor promotie van Nederland buiten de grenzen, het is één van de pijlers van ons vestigingsklimaat. Maar het belangrijkste is het vertrouwen van burgers in overheid, bedrijfsleven en maatschappij. En het terugbrengen van de enorme kosten van corruptie.

Opsporing

Hoog tijd voor actie, er ligt veel op de plank. Overheid: maak de WOB beter. Voer eindelijk de initiatiefnota ‘Lobby in Daglicht’ uit. Volg adviezen van de Raad van Europa op over het geschenkenregister van de Kamer. Versterk de opsporingscapaciteit bij het OM voor witwassen en buitenlandse omkoping. Versnel de evaluatie van het Huis voor Klokkenluiders. Maak het UBO-register (waarin vermeld staat wie in een ­organisatie de uiteindelijk belanghebbende is) openbaar. Maak een succes van het Plan Aanpak Witwassen. Bedrijfsleven: zie corruptiebestrijding niet als kosten- maar als winstpost. Voer goede klokkenluidersregelingen in, samen met een speak-up-cultuur. Ga van minimale compliance naar integriteitsmanagement. Wellicht dat we dan in de goede wereldtop blijven.

_{Paul Vlaanderen en Serv Wiemers, voorzitter en directeur van Transparency International Nederland.}