Amsterdam, 20 januari 2020 (door Jeroen Brabers) – De Nederlandse maritieme aannemer Van Oord is betrokken bij mogelijke corruptie en schending van mensenrechten in Luanda, Angola. Ook ING Bank en Atradius, de exportkredietverzekeraar namens de Nederlandse staat, zijn bij het project betrokken. Dat komt naar voren uit onderzoek van journalisten van Trouw en het Financieele Dagblad. Transparency International Nederland werd gevraagd commentaar op deze zaak te geven. TI-NL pleit al langer voor een intensievere aanpak van de ‘export van corruptie’.

Van Oord werkte bij een stadsontwikkelingsproject voor de kust van de hoofdstad Luanda samen met Isabel dos Santos, dochter van de voormalige president van Angola. ING leende 400 miljoen dollar aan Angola om het project te financieren, en Atradius verzekerde die som.

De journalisten van het Financieele Dagblad en Trouw kregen inzage in documenten die onderdeel zijn van de zogenaamde Luanda Leaks, een onderzoek van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ). Dat heeft de stukken, delen van de interne administratie van Isabel dos Santos, verkregen van de Afrikaanse klokkenluidersorganisatie PPLAAF.

Schending van mensenrechten in Luanda

Uit het onderzoek van Trouw ter plaatse blijkt dat in 2013 drieduizend families met geweld uit hun huizen zijn gezet om plaats te maken voor het stadsontwikkelingsproject. Het project werd in 2016 door de toenmalige president van Angola, Dos Santos, zonder aanbestedingsprocedure gegund aan een consortium van Urbinveste, een bedrijf van zijn dochter, en Van Oord. De families die met geweld zijn verjaagd hebben tot op heden geen enkele schadevergoeding of compensatie ontvangen en leven onder erbarmelijke omstandigheden in de sloppenwijken van Luanda.

Corruptie in Angola

Transparency International Nederland vindt dat Van Oord extra voorzichtig had moeten zijn in dit consortium met een bedrijf van Isabel dos Santos te stappen. Angola heeft al jaren wat betreft corruptie een slechte naam en staat laag op de Corruption Perceptions Index (CPI) van Transparency International. Daarnaast verschenen er al in 2013 berichten in de pers dat Isabel dos Santos haar rijkdom vergaarde via haar vader. Gezien haar relatie met de (ex-) president van het land is zij een zogenaamde ‘Politically Exposed Person’ (PEP). Tot slot is de waarde van het contract dat door de Angolese staat aan het consortium wordt gegund 615 miljoen dollar, waarvan 70% voor Van Oord. Dit alles had niet alleen een aanbestedingsprocedure vereist, maar ook aanleiding moeten zijn voor een gedegen due diligence onderzoek. Daarvan is echter niets gebleken.

De verplichtingen van Van Oord en de bedragen die het daarvoor ontvangt, zijn in het contract in detail beschreven, maar het contract blijft uiterst vaag wat Urbinveste, het bedrijf van Dos Santos, precies moet doen om 189 miljoen dollar te verdienen. Bovendien zou men in een overeenkomst met een PEP extra bepalingen verwachten om corruptie te voorkomen. Deze zijn niet te vinden. Ook stellen de onderzoekers dat Van Oord door Urbinveste werd verzocht geld over te maken naar een bankrekening op de Kaapverdische eilanden. Dat is op zichzelf ook al een rode vlag, want dat kan duiden op belastingontduiking of witwassen.

Van een gedegen onderzoek door ING, dat krediet verleende aan de Angolese staat, en door Atradius, dat het exportkrediet risico verzekerde, blijkt ook weinig. Beide bedrijven reageren richting Trouw en het Financieele Dagblad dat ze zich alleen op het deel van Van Oord in het consortium hebben gericht. Bij deze opstelling van een poortwachter (ING) en een exportkredietverzekeraar namens de Nederlandse staat plaatst Transparency International Nederland grote vraagtekens.

Good practice

In 2018 heeft de Nederlandse overheid de exportkredietverzekeringsvoorwaarden om corruptie tegen te gaan aanzienlijk aangescherpt en in lijn gebracht met hetgeen internationaal ‘good practice’ werd gevonden en gebruikelijk was. Men zou verwachten dat met name de Nederlandse staat al voor die tijd op basis van ‘good practice’ zou handelen, maar dat blijkt op basis van de reactie van Atradius niet het geval.

Transparency International Nederland roept de Nederlandse overheid, de poortwachters en het bedrijfsleven op meer te doen dan alleen de regeltjes te volgen, en over te gaan op een proactieve benadering op basis van ‘best practice’ om de export van corruptie vanuit Nederland te voorkomen.

Ook BNR Nieuwsradio besteedde vanochtend met Jeroen Brabers, bestuurslid van TI-NL, aandacht aan deze zaak. Dit fragment kunt u hier luisteren.