Amsterdam, 15 mei 2020 – In de coronacrisis menen sommigen dat transparantie een luxeartikel is. Maar corruptie – in al haar vormen – ligt júíst nu op de loer. Daarom is extra aandacht voor integriteit en transparantie hard nodig, stellen Paul Vlaanderen (voorzitter TI-NL) en Serv Wiemers (algemeen directeur TI-NL).
Afgelopen najaar luidden wij de alarmklok: Nederland is corrupter dan we denken. De vele incidenten en tekortkomingen in de publieke en private sector moeten worden aangepakt. Want corruptie veroorzaakt ook hier schade; economisch en maatschappelijk. Er kwam een uitgebreide Kabinetsreactie. Dat stemde hoopvol.
Corruptierisico neemt toe in crisistijden
Inmiddels is het voorjaar 2020 en ziet de wereld er heel anders uit. Prioriteit ligt nu bij het beschermen van kwetsbaren tegen de coronapandemie en dat zet de samenleving op z’n kop. Zelfs zodanig dat sommigen pleiten voor terughoudendheid in het parlement en fundamentele discussies pas te voeren als we het coronavirus onder controle hebben.
Dat klinkt misschien logisch, maar juist nu is verantwoording, transparantie en corruptiebestrijding essentieel. Uit onderzoek van Transparency International, de wereldwijde beweging tegen corruptie, blijkt namelijk dat in tijden van crisis het risico op corruptie toeneemt. Procedures staan op z’n kop, instituties worstelen met zichzelf en controle valt weg. Onder die omstandigheden duiken profiteurs op, die weinig op hebben met integriteit. Volgens het Rode Kruis zijn tijdens de Ebola-epidemie van 2014 – 2016 miljoenen dollars verloren gegaan aan corruptie.
In Nederland zien we tijdens de huidige crisis gelukkig veel moois: initiatieven zoals van beddenmaker Auping om mondkapjes te produceren zijn toonbeelden van integriteit. Minder integer gedrag zien we ook, zoals steenrijke multinationals die hun hand ophouden bij de overheid of fraude met mondkapjes uit China.
Gezondheidszorg gevoelig voor corruptie
Uit onderzoek van Transparency International blijkt ook dat de gezondheidszorg inclusief de farmaceutische industrie één van de meest gevoelige sectoren voor corruptie is. Dat geldt al in ‘vredestijd’, maar helemaal in ‘oorlogstijd’. Er gaan in hoog tempo grote bedragen naar de farmaceutische industrie voor apparatuur, medicijnen en onderzoek. Begrijpelijk want er is haast, maar aanbestedingsprocedures zijn niet voor niets bedacht; ook in oorlogstijd willen we de beste producten voor de laagste prijs. Om daarmee meer levens te kunnen redden. Wereldwijd verdwijnt 10 tot 25% van de publieke aankopen voor gezondheidszorg in corrupte zakken.
Ons land is niet brandschoon. Een studie van de Europese Commissie naar corruptie in de zorgsector wees uit dat Nederland middenmoter is: minder corrupt dan Oost-Europese landen, maar wel één van de meest corrupte van West-Europa. Ander onderzoek wees uit dat Nederlandse specialisten eerder medicijnen voorschrijven van farmaceutische bedrijven die hen sponsorgeld betalen.
Eén van die bedrijven, Roche, lanceerde bij een eerdere epidemie het virusremmende medicijn Tamiflu dat door overheden massaal werd ingeslagen. Terwijl bij Roche 13 miljard euro binnenstroomde, bleek het effect niet beter dan paracetamol; de enige studie die wel een duidelijk effect aantoonde, was door Roche zelf gefinancierd. Transparantie en integriteit hadden dit kunnen voorkomen. Bij de coronapandemie is Roche wéér in beeld. Het bedrijf deelde het recept van de vloeistof voor de COVID-19-test pas na hevige publieke en politieke druk.
Vertrouwen in de politiek
Dat brengt ons bij de politiek. Het vertrouwen in het kabinet Rutte is groot en dat is ook nodig nu. We moeten er niet aan denken dat iemand als Thierry Baudet aan het roer zou staan, die onlangs bij Op1 ervoor pleitte dat de regering iemand op pad stuurt ‘met een koffer smeergeld’. Maar politici die nu wel aan het roer staan lopen risico’s. De opstellers van de Politieke Integriteitsindex verwachten een golf aan integriteitsaffaires door het gebrek aan transparantie in de huidige crisis.
Integriteit en transparantie zijn dus hard nodig, juist nu en in de wederopbouwfase. We moeten weten wie toegang heeft tot het torentje en het parlement moet de regering altijd ter verantwoording kunnen roepen. Ook moeten klokkenluiders worden beschermd: misstanden komen vaak naar buiten via een melding van een klokkenluider. Ook in deze coronacrisis: met de Chinese arts die de eerste melding maakte, liep het slecht af, zoals helaas vaak met klokkenluiders.
In deze uitzonderlijke situatie moeten we allemaal een extra stap doen op het gebied van integriteit. Thuis achter de laptop waar het vier-ogen-principe lastiger uit te voeren is, in de virtuele boardrooms én in de politiek. We hopen dat de Kabinetsreactie nog niet is vergeten.