Utrecht, 21 juli 2020 – Klokkenluider Frits Veerman heeft in de jaren ’70 terecht en correct melding gemaakt van bedrijfsspionage, als gevolg waarvan hij ontslagen is. Dit blijkt uit het vorige week gepubliceerde onderzoek van het Huis voor Klokkenluiders. De rol van de Nederlandse overheid is niet onderzocht.
Volgens het Huis voor Klokkenluiders, die de resultaten geanonimiseerd heeft gepubliceerd, was sprake van een redelijk vermoeden van een maatschappelijke misstand. Ook is aannemelijk dat de klokkenluider zijn vermoeden over bedrijfsspionage intern correct heeft aangekaart en zich hiermee een ‘goed werknemer’ heeft getoond. Het Huis acht het aannemelijk dat Veerman destijds door zijn werkgever is benadeeld, omdat hij klokkenluider was. Die benadeling ziet Huis in de wijziging van werkzaamheden en het ontslag van de klokkenluider. Of de Nederlandse overheid de klokkenluider ook heeft benadeeld, valt buiten de onderzoeksbevoegdheid van het Huis voor Klokkenluiders, omdat de Nederlandse overheid hier niet als (voormalig) werkgever in de zin van de Wet Huis voor klokkenluiders kan worden aangemerkt.
Pakistaanse atoombom dankzij spionage
De klokkenluider, Frits Veerman (75), zegt tegen Tubantia blij te zijn met het onderzoek, dat een eerste stap naar eerherstel zou zijn. Veerman was in de jaren ’70 technicus bij het Fysisch Dynamisch Onderzoekslabaratorium van VMF-Stork in Amsterdam. Daar werkte hij samen met de Pakistaanse wetenschapper Khan aan de ontwikkeling van de ultracentrifuge bij Urenco in Almelo. Deze ultracentrifuge zou uranium kunnen verrijken, zowel voor kerncentrales als voor atoombommen. Na enige tijd kreeg Veerman vermoedens dat zijn buitenlandse collega, Khan staatsgeheime informatie doorspeelde naar zijn thuisland Pakistan. Eerst meldde hij dit naar eigen zeggen anoniem bij Urenco en later ook direct bij zijn eigen leidinggevende en daarna bij de directie van het moederbedrijf van zijn werkgever. Er volgde naar aanleiding van die meldingen geen actie. In december 1975 vertrok Khan voor vakantie naar zijn vaderland en kwam daarna niet meer terug naar Nederland.
In september 1976 zocht Veerman contact met de BVD, de voorloper van de huidige AIVD, om ook met hen zijn vermoedens over spionage door Khan te delen. Enkele weken later kreeg Veerman te horen dat hij niet meer nodig was als fotograaf en voortaan fotokopieerwerk moest doen. In 1977 werd hij weer benaderd door Khan om foto’s te maken en aan hem door te sturen. Veerman ging hier niet op in en lichtte opnieuw zijn superieuren in. Hierop werd een waarschuwingsbrief aan alle medewerkers gestuurd, maar verder geen actie ondernomen. Veerman werd gevraagd de brief te verbranden.
De kennis die Khan in Nederland vergaarde, vormde naar wordt aangenomen de basis voor de atoombom die Pakistan ontwikkelde. In 1998 hield Pakistan zijn eerste kernproeven. Khan werd in eigen land bejubeld als een nationale held. In Nederland werd Khan eind 1983 bij verstek veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Dit vonnis werd in 1985 vernietigd vanwege het feit dat de inleidende dagvaarding niet op de juiste wijze aan de buitenlandse collega was uitgebracht.
Ontslagen vanwege melding
In 1978 wordt Veerman ontslagen. Er zou op dat moment onvoldoende werk zijn voor twee fotografen. Het Huis acht het echter aannemelijk dat het ontslag het gevolg is van zijn melding. Dit baseert het Huis op het feit dat het fotografiewerk van verzoeker kort na zijn melding aan zijn voormalig werkgever blijkbaar afnam en in ieder geval hem werd afgenomen, terwijl de andere, later aangenomen, fotograaf dit werk wel zou hebben kunnen voortzetten. Ook nam de waardering van de voormalig werkgever voor het functioneren van verzoeker vrij abrupt af ten tijde van zijn melding. Dat Veerman van de twee fotografen de minst geschikte was, past volgens de Onderzoeksafdeling van het Huis bovendien niet in het beeld dat verzoeker destijds is gevraagd de foto/film unit op te zetten, dat hij zelf de tweede fotograaf heeft aangezocht en ingewerkt en tot aan zijn melding altijd goed zou hebben gefunctioneerd naar het oordeel van zijn voormalig werkgever.
Rol van de Nederlandse overheid
Of de Nederlandse overheid de klokkenluider ook heeft benadeeld door hem via de BVD onder druk te zetten te zwijgen, valt buiten de onderzoeksbevoegdheid van het Huis voor Klokkenluiders, omdat de Nederlandse overheid hier niet als (voormalig) werkgever in de zin van de Wet Huis voor klokkenluiders kan worden aangemerkt. Volgens Veerman is juist deze vraag van groot maatschappelijk belang. In een interview met TI-NL in 2018 zegt Veerman hierover: “Het allerbelangrijkste vind ik dat Nederlanders weten wat de Nederlandse staat heeft gedaan in de jaren ’70. Ze hebben hiermee de hele wereld instabiel gemaakt en inwoners van heel veel landen in levensgevaar gebracht. Ik ben er niet trots op dat ik hiermee in aanraking ben gekomen maar ik heb een bepaalde verantwoordelijkheid. Wat hier heeft plaatsgevonden moet bewust aanwezig blijven in de samenleving zodat het geen tweede keer gebeurt.”
Veerman kondigt aan stappen tegen de overheid te nemen, maar heeft daarvoor aanvullend onderzoek door de Tweede Kamer nodig. De SP zou al aangekondigd hebben onderzoek naar de rol van de overheid in deze kwestie te eisen.
Huis voor Klokkenluiders
Dit is het vijfde afgeronde onderzoek sinds de oprichting van het Huis voor Klokkenluiders in 2016, en de tweede waarin de klokkenluiders in het gelijk worden gesteld. Eerder dit jaar was dat het geval bij twee oud-werknemers van Vattenfall. Het betreft een zogenaamd bejegeningsonderzoek, waarbij wordt onderzocht hoe de klokkenluiders behandeld zijn. De vermeende misstand zelf is niet onderzocht.