Amsterdam, 8 oktober 2020 – Transparency International Nederland juicht toe dat er na jarenlange kritiek op de integriteitsregels voor Tweede Kamerleden eindelijk een nieuwe gedragscode is. Dit is een stap in de goede richting, maar verdere verbeteringen zijn nodig. TI-NL directeur Lousewies van der Laan: “Doordat de uiteindelijke sanctie door de Tweede Kamer zelf moet worden opgelegd is het toch een beetje de slager die zijn eigen vlees keurt. Daarbij is er een risico op politieke afwegingen en deals. TI-NL pleit voor een toezichthouder die op eigen initiatief onderzoek kan doen naar mogelijke integriteitsschendingen en zelf sancties kan opleggen bij overtreding van de gedragscode. Vertrouwen in onze democratie staat of valt bij de integriteit van onze politici. Effectieve handhaving van de gedragscode en integriteitsregels is daarvoor cruciaal.”

De Tweede Kamer heeft op dinsdag 22 september ingestemd met een nieuwe gedragscode voor Tweede Kamerleden. Hierin zijn de bestaande integriteitsregels voor Kamerleden samengebracht. De Kamer stemde naast de gedragscode ook in met een voorstel over toezicht op en handhaving van de integriteitsregels. Het voorstel voor een nieuwe gedragscode werd in november 2019 door het Kamerbestuur aan de Tweede Kamer gepresenteerd en is een reactie op aanbevelingen van de Groep Staten tegen Corruptie van de Raad van Europa (GRECO), het anti-corruptieorgaan van de Raad van Europa.

Jarenlange kritiek van de Raad van Europa op gebrek aan toezicht

Volgens een in 2013 uitgebracht evaluatierapport van GRECO zou handhaving centraal moeten staan in de nieuwe gedragscode, aangezien het toezicht op de integriteitsregels van het Nederlandse parlement tekortschiet. Deze conclusie werd in 2018 nogmaals bevestigd. GRECO stelde toen dat het integriteitsbeleid van het Nederlandse parlement nog steeds te wensen overliet, onder meer door het gebrek aan duidelijke regels omtrent giften. Dit standpunt werd geïllustreerd door de kwestie rondom het appartement van politicus Alexander Pechtold dat hij cadeau kreeg maar niet opgaf in het schenkenregister. Een jaar later laaide de discussie opnieuw op toen Thierry Baudet bleek te hebben verzuimd zijn reis met een privéjet van SuitSupply-oprichter Fokke de Jong op te geven. Hoewel Kamervoorzitter Arib hem daarover op de vingers tikte, heeft Baudet ook sindsdien niets in de registers opgegeven.

Bestaande regels, betere handhaving?

In de nieuwe gedragscode zijn vijf bestaande gedragsregels opgenomen, die betrekking hebben op de integriteit en onafhankelijkheid van de Kamerleden:

1. Het Kamerlid oefent zijn ambt uit in onafhankelijkheid en in het algemeen belang.
2. Het Kamerlid accepteert geen gift of gunst die bedoeld is om zijn handelen in het ambt te beïnvloeden.
3. Het Kamerlid voldoet aan de registratieverplichtingen die het ambt hem oplegt.
4. Het Kamerlid gebruikt in het ambt verkregen informatie niet voor persoonlijke belangen en waarborgt, indien van toepassing, het vertrouwelijke karakter ervan.
5. Het Kamerlid handelt conform de regels van de Kamer.

Nieuw is de instelling van een college van drie personen, volgens de Volkskrant onder voorzitterschap van de huidige integriteitsadviseur Jacqueline Biesheuvel. Dit college kan onderzoek instellen naar aanleiding van klachten, die ook burgers kunnen indienen.

Tijdens het plenaire debat voorafgaand aan de stemming over de nieuwe gedragscode onderstreepte Kamervoorzitter Arib dat de Kamer de gedragsregels eigenlijk al had, maar dat het toezicht en de handhaving niet goed waren geregeld. Volgens Arib is een gedragscode heel normaal: “(…) alle parlementen waarmee wij ons vergelijken hebben gewoon gedragsregels, toezicht en sancties.” Ze gelooft dat deze aanpassing het vertrouwen in het gezag van het parlement zal versterken.

Onenigheid over handhaving

Tijdens het debat in de Tweede Kamer ging het vooral over de mogelijkheid van sancties bij overtreding van de regels. In de nieuwe gedragscode staat dat klachten over de naleving van de gedragscode door iedereen, Kamerleden maar ook burgers, kunnen worden ingediend. Het onafhankelijke college beoordeelt vervolgens of het deze klachten in behandeling kan nemen. Na het behandelen van een gegronde klacht kan het college een aanbeveling doen, onder meer over het mogelijk opleggen van een sanctie. Een van de sancties die het college kan voorstellen is schorsing van een Kamerlid voor maximaal een maand. De beslissing over de daadwerkelijke oplegging van een sanctie is echter aan de Tweede Kamer zelf.

Met name Gidi Markuszower (PVV) was uiterst negatief over de gedragscode, die door de elite gebruikt zou worden om “haar greep op de macht in Nederland te verstevigen.” Volgens het PVV-Kamerlid proberen de machtspartijen via de gedragscode de mond van Kamerleden te snoeren. Hij is hierbij voornamelijk bang voor onterechte verdachtmaking van Kamerleden die door het college worden onderzocht, zo verklaarde hij tijdens het debat. Opvallend genoeg blijkt juist Markuszower naast zijn fulltimebaan als Kamerlid een bedrijf te runnen waarmee hij minstens duizend euro per maand verdient, zo berichtte De Groene Amsterdammer vorige week. Nog geen twee maanden na de oprichting van Turnkey Export Compliance BV treedt Markuszower aan als algemeen directeur van het bedrijf dat btw terughaalt voor multinationals. Zijn functie bij het nieuwe bedrijf geeft hij niet op in het nevenregister van het parlement, hoewel ook de al eerder geldende integriteitsregels dit voorschrijven.

De VVD kwam eerder al met een amendement voor het schrappen van de maand schorsing uit de gedragscode. Tijdens het debat lichtte Kamerlid Van Gent deze keuze toe: “Ik wens dat alle volksvertegenwoordigers zich vrij voelen in hun uitingen, zonder het risico te lopen aangeklaagd te worden door een willekeurige burger, met de ultieme consequentie een maand lang monddood te worden gemaakt.” Volgens D66-Kamerlid Sneller is het ironisch dat juist de VVD met dit voorstel komt: “De partij die voor allerlei andere mensen altijd de straf hoger, hoger, hoger wil, zegt: voor postcode Binnenhof hoeft het niet.” De fracties van D66 en Groenlinks steunden de gedragscode en het advies- en sanctiestelsel tijdens het debat. Kamerlid Özütok (GroenLinks) benadrukte dat de gedragscode enkel de normen codificeert die eigenlijk al voor alle Kamerleden een leidraad in hun handelen zouden moeten zijn.

Door gebrek aan politieke steun trok de VVD het amendement over de sancties voor de stemming in. De volledige gedragscode werd afgelopen week met ruime meerderheid aangenomen, waarbij alleen de fracties van PVV, DENK, FvD en Van Haga tegenstemden. Met uitzondering van de opmerkingen van PVV-Kamerlid Markuszower, werd de reden voor het tegenstemmen door deze partijen in het debat niet verder toegelicht.

Zorgen van TI-NL over effectiviteit nieuwe gedragscode

Al jaren roept TI-NL, in navolging van GRECO, de Eerste en Tweede Kamer op onafhankelijk toezicht in te stellen op het naleven van de interne gedragsregels en procedures. TI-NL verwelkomt de nieuwe gedragscode voor Tweede Kamerleden. Deze is hard nodig om volksvertegenwoordigers aan te sporen zich aan de regels omtrent integriteit te houden. Desalniettemin maakt TI-NL zich zorgen over de effectiviteit van de nieuwe gedragscode. De beslissing over de daadwerkelijke oplegging van een sanctie ligt immers nog steeds bij de Tweede Kamer zelf, in plaats van bij een onafhankelijke toezichthouder. Dat ondermijnt de effectiviteit van het nieuwe college en maakt het opleggen van sancties mogelijk tot een politiek besluit. Bovendien komt het college alleen in actie bij een klacht, en worden politici dus niet actief gecontroleerd op het volgen van de gedragsregels.

Om integriteit in de Tweede Kamer effectief te kunnen waarborgen, zou het college als onafhankelijk toezichthouder het mandaat moeten krijgen de integriteit van Kamerleden voortdurend te kunnen monitoren. Ook zou het college op eigen initiatief onderzoek moeten kunnen doen naar mogelijke integriteitsschendingen en sancties op moeten kunnen leggen bij overtreding van de gedragscode. Tot slot zou het college de procedures en maatregelen verder moeten kunnen aanpassen, als dat nodig blijkt om integriteitsschendingen te voorkomen. Pas dan kan er effectief gehandhaafd worden op mogelijke integriteitsschendingen.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 heeft TI-NL samen met WKPA alle politieke partijen geadviseerd een drietal integriteitspunten op te nemen in de verkiezingsprogramma’s. Naast het instellen van een onafhankelijke toezichthouder voor de integriteitsregels, adviseren wij aanscherping van het lobbyregister en uitbreiding van het draaideurbeleid. Hiernaast gaat TI-NL alle kandidaat-Kamerleden vragen om een verkiezingsbelofte te ondertekenen, waarin zij beloven de integriteitsregels na te leven en zich transparant en ethisch op te stellen. Met deze activiteiten hoopt TI-NL de integriteit en transparantie van de Tweede Kamer verder te bevorderen.

Voor eventuele (pers)vragen kunt u mailen naar communicatie@transparency.nl of bellen naar 0681083627.