Amsterdam, 30 november 2020 (bijgewerkt 3 december 2020) – Om de toegankelijkheid van publieke informatie over onze volksvertegenwoordigers, en daarmee het toezicht van burgers, het maatschappelijk middenveld en journalisten te vergroten heeft Transparency International Nederland een online instrument ontwikkeld: Integrity Watch. Vanaf vandaag is www.integritywatch.nl online! Op dit platform worden alle giften, reizen en nevenactiviteiten die door Eerste en Tweede Kamerleden zijn geregistreerd, beknopt en overzichtelijk weergeven. Het laat met name zien dat de registers inconsistent en onvolledig worden ingevuld. Lousewies van der Laan, directeur Transparency International Nederland: “Transparante verslaglegging van politici is een belangrijk onderdeel van het vertrouwen in de politiek. Iedere politicus die het register eerlijk en volledig invult, draagt daarmee bij aan het verbeteren van onze democratische rechtsstaat.”
Op 1 december, overhandigden wij het eerste exemplaar van ons rapport “Integriteit onder nieuw toezicht” aan Eerste Kamervoorzitter dhr. Bruijn. In dit rapport staan onze eerste bevindingen uit de data beschikbaar op het Integrity Watch platform. We concluderen met name dat de huidige integriteitsregels veel te vrijblijvend zijn. De registers voor nevenfuncties, geschenken en buitenlandse reizen, die Kamerleden volgens hun eigen integriteitsregels moeten invullen, blijken verre van compleet en nauwkeurig.
Registers worden onvolledig en inconsistent ingevuld
Zo blijkt uit Integrity Watch dat in de Eerste Kamer bijna iedereen (96%) een nevenfunctie verricht. Helaas geeft een kwart van de senatoren niet aan of het een betaalde nevenfunctie betreft, terwijl dat wel een voorwaarde is op basis van de Gedragscode Integriteit Eerste Kamer. De Tweede Kamerleden, van wie ook een opvallend groot deel (83%) nevenfuncties blijkt te hebben naast hun fulltime baan als volksvertegenwoordiger, doen het niet veel beter.
Ook het giftenregister laat te wensen over. Over een tijdsbestek van drie jaar registreerden Eerste Kamerleden samen slechts 30 giften. Omdat 16 van deze geschenken werden geregistreerd door slechts twee Kamerleden, namelijk Eerste Kamervoorzitter Jan Anthonie Bruijn (VVD) en Boris Dittrich (D66), vermoeden wij dat hier sprake is van onderrapportage. Ter vergelijking: Tweede Kamerleden registreerden in dezelfde periode 1357 giften. Of Tweede Kamerleden zóveel populairder zijn, betwijfelen wij.
Helaas is daarmee niet gezegd dat de Tweede Kamerleden het allemaal goed doen. Het register is bedoeld voor geschenken met een waarde van meer dan €50 of waar “schijn van belangenverstrengeling” optreedt. Sommige Kamerleden registreren niets, anderen registreren echter alle geschenken, ook cadeaus met een waarde van slechts een paar euro. Zo registreert Henk Krol (toen nog Groep Krol) dat hij van overheidstrainees in de provincie Noord-Brabant “één paar Brabant roodbont geblokte sokken ter waarde van €5” heeft gekregen en Remco Dijkstra (VVD) ontving een olifantenknuffel, een slagroomtaart en een KLM-kalender. Dit kan worden opgevat als buitengewone transparantie, maar het leidt af van de geschenken waar het register voor bedoeld is.
Tot slot vermoeden wij op basis van Integrity Watch ook systematische onderrapportage in het reizenregister. Zo hebben van de 14 partijen in de Eerste Kamer, slechts drie partijen reizen opgegeven (VVD, SP en D66). Het totaal van slechts 11 reizen, waarvan 7 wederom netjes geregistreerd door Boris Dittrich (D66), valt in het niet vergeleken met 538 reizen in de Tweede Kamer.
Het reizenregister van de Tweede Kamer oogt alsof het compleet is en op accurate wijze is ingevuld. Gemiddeld maakt 61% van de Tweede Kamerleden wel eens een reis, waarvan de meerderheid wordt betaald door de Tweede Kamer zelf. Als we echter goed kijken, zien we hier ook veel individuele verschillen. Terwijl Thierry Baudet (FvD), ook na terechtgewezen te zijn door Tweede Kamervoorzitter Arib voor zijn verzwegen Ibiza-reisjes, geen melding maakt van enige reizen (noch van giften of nevenactiviteiten), geeft bijvoorbeeld Geert Wilders (PVV) openheid over de speeches die hij heeft gegeven in Florida, Verenigde Staten, betaald door het David Horowitz Freedom Center, een stichting die voornamelijk anti-islamitische websites ondersteunt.
Integrity Watch: een onafhankelijke toezichthouder is noodzakelijk
De inconsistente en onvolledige registratie van geschenken, reizen en nevenactiviteiten levert problemen op voor een transparante besluitvorming. We zijn nu te afhankelijk van individuele inzet of interne regels van partijen zelf. Om eenduidigheid te kunnen garanderen, raadt TI-NL de Eerste en Tweede Kamer aan om strengere regels op te stellen en handhaving te verbeteren. Toezicht en handhaving moet niet aan partijen zelf worden overgelaten. Integriteit is immers geen (partij)politieke kwestie, maar wordt van ieder Kamerlid in dezelfde mate verwacht.
Transparency International Nederland roept alle politieke partijen dan ook op zich in te zetten voor een onafhankelijke toezichthouder die de integriteit van Kamerleden voortdurend monitort, op eigen initiatief onderzoek kan doen naar integriteitsschendingen en sancties op kan leggen bij overtreding van de gedragscode.
Politiek vertrouwen noodzakelijk, juíst nu
Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland: “Vertrouwen in de politiek is essentieel voor het vertrouwen in onze rechtsstaat en democratie. Transparante verslaglegging van politici is een belangrijk onderdeel van het vertrouwen in de politiek. Iedere politicus die het register eerlijk en volledig invult, draagt daarmee bij aan het verbeteren van onze democratische rechtsstaat.”
Vertrouwen in de politiek is essentieel voor het vertrouwen in onze rechtsstaat en democratie. Transparante verslaglegging van politici is een belangrijk onderdeel van het vertrouwen in de politiek. Iedere politicus die het register eerlijk en volledig invult, draagt daarmee bij aan het verbeteren van onze democratische rechtsstaat.
Vertrouwen in politiek heeft verschillende onderdelen: afwezigheid van belangenverstrengeling van politici, helderheid over de financiering van politieke partijen en inzicht in de rol van lobbyisten. Integrity Watch Nederland richt zich op het eerste aspect. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat hun gekozen volksvertegenwoordigers keuzes maken in het publieke belang, niet in hun privébelang. Daarom zijn heldere, goed ingevulde registers over nevenactiviteiten, giften en reizen essentieel voor onze rechtsstaat en het vertrouwen van mensen in onze democratie.
Klik hier voor ons volledige rapport: “Integriteit onder nieuw toezicht” en bezoek onze website www.integritywatch.nl.
Update: Op 1 december heeft TI-NL directeur Lousewies van der Laan het Integrity Watch-rapport persoonlijk overhandigd aan de Voorzitter van de Eerste Kamer, de heer Jan Anthonie Bruijn. In zijn reactie bedankte de heer Bruijn voor het rapport. Volgens hem zijn de afgelopen tijd vorderingen gemaakt inzake het compleet maken van de registraties, met name als het gaat om nevenfuncties naast het Kamerlidmaatschap. Verder benadrukte hij het belang van de registers en zei hij zich in te willen zetten om te zorgen dat deze compleet zijn. TI-NL hoopt binnenkort met beide Kamervoorzitters verder in gesprek te gaan, om verbetering van de registers te garanderen.
Voor (pers)vragen kunt u mailen naar communicatie@transparency.nl of bellen naar 0681083627.