Amsterdam, 25 Februari 2021 – Transparency International Nederland publiceert vandaag het rapport: Integrity Close to Citizens: An exploratory study of integrity systems in European local authorities. De afbrokkeling van de democratie en rechtstaat in verschillende Europese steden en de vele integriteitsschandalen op lokaal niveau laten het belang van effectief integriteitsbeleid op lokaal niveau zien. Transparency International Nederland deelt in haar rapport beste practices voor het waarborgen van integriteit in Europese lokale autoriteiten, zoals gemeenten, provincies, regios en deelstaten.
Focus op lokaal is cruciaal
Met de Tweede Kamerverkiezingen voor de deur (17 maart) gaat er veel aandacht naar politieke integriteit op nationaal niveau. Met name het gedrag en de integriteit van Kamerleden staat hierin centraal. Echter, om de integriteit in de publieke sector optimaal te kunnen waarborgen moet er ook naar lokale overheden worden gekeken. Uit de Politieke Integriteitsindex 2020 is gebleken dat de meeste integriteitsaffaires het afgelopen jaar voor zijn gekomen in de lokale politiek. Een goede screening vooraf is bij alle kandidaten van belang. De Haagse Partij van de Eenheid werd bijvoorbeeld opgeschrikt toen bleek dat hun kandidaat op plaats drie van de nationale lijst pikante taarten verkoopt “die niet passen bij het conservatieve gedachtengoed waar de partij voor staat”. Door een nauwere band met lokale bevolking is op lokaal niveau de kans op problemen en belangenverstrengeling nog groter. Een voorbeeld hiervan was de gemeente Horst die regels zou hebben aangepast om Raymond Knops, toentertijd CDA-Kamerlid, te bevoordelen bij aankoop van grond. De aanpak van lokale overheden is van cruciaal belang bij het handhaven en verbeteren van integer handelen binnen de overheid. De lokale overheden zijn verantwoordelijk voor een verscheidenheid van essentiële publieke diensten (onderwijs, veiligheid, zorg etc.) en zijn het directe aanspreekpunt voor burgers. In die hoedanigheid hebben ambtenaren en bestuursleden op lokaal niveau een belangrijke verantwoordelijkheid in het bescherming van de democratie en de waarden die hierbij horen.
Integriteitssystemen: meer dan een netwerkstructuur
Om integriteit op lokale schaal te kunnen waarborgen, spelen zogenoemde integriteitssystemen een belangrijke rol. In het rapport heeft TI-NL vijf uitmuntende integriteitssystemen van verschillende lokale autoriteiten in Europa onderzocht. In het rapport worden de belangrijkste elementen van deze systemen beschreven. Aan de hand van deze beschrijving is een lijst met aanbevelingen gemaakt die kunnen dienen als voorbeeld voor andere Europese lokale autoriteiten die een integriteitssysteem willen implementeren of verbeteren.
In het rapport worden verschillende elementen uitgelicht die van belang zijn voor een goed integriteitssysteem. Hierbij werd het duidelijk dat de term ‘integriteitssysteem’ niet helemaal toereikend is. Beter zou er kunnen worden gesproken van een integriteits-ecosysteem. Naast de belangrijke elementen als een klokkenluidersregeling en een trainings-programma, is bijvoorbeeld ook een feedbackmechanisme en de positionering van het integriteitssysteem van groot belang voor het slagen van het systeem.
Uit het onderzoek kan geconcludeerd worden dat het belangrijk is een evenwicht te vinden tussen een aparte afdeling die zorgt voor zichtbaarheid en onafhankelijkheid, en een gedecentraliseerde aanpak van integrity officers die zorgt voor inbedding in alle lagen van de gemeente. Om de integriteitssystemen up-to-date te houden is terugkoppeling en aandacht voor nieuwe ontwikkelingen en risico’s, zoals nieuw beleid en digitalisering, van belang.
De belangrijkste conclusie is dat de strijd tegen integriteitsschendingen nooit afgelopen is. Effectieve integriteitssystemen hebben constante aandacht nodig om te vernieuwen en zich aan te passen aan ontwikkelingen.
Integrity close to citizens: ronde tafel
Vandaag (Donderdag 25 Februari) organiseert Transparency International Nederland een ronde tafel waarbij het eerste exemplaar van het rapport feestelijk overhandigt zal worden aan de president van het Comité van de Regio’s: Apostolos Tzitzikostas en Donald Kalff de sponsor van het project. Het gesprek zal plaatsvinden in het Engels en verschillende sprekers zullen reflecteren op het belang en de ontwikkelingen van integriteitssystemen in Europa. U kunt zich nog tot 15:00 uur opgeven middels deze link.