Amsterdam, 12 februari 2021 – Vorige week publiceerde de Volkskrant de Politieke Integriteitsindex 2020. Voor het eerste staat de VVD niet bovenaan in de index. Het afgelopen jaar had het CDA de meeste integriteitsincidenten. Ook binnen de lokale politiek vonden er veel integriteitsaffaires plaats.
In 2020 telde de Politieke Integriteitsindex 44 integriteitsproblemen, twee meer dan het jaar daarvoor. De Politieke Integriteitsindex telt al jaren ongeveer dit aantal integriteitsproblemen. De meest spraakmakende integriteitsaffaire van 2020 was het overtreden van de coronamaatregelen door Ferd Grapperhaus, minister van Justitie en Veiligheid. Grapperhaus organiseerde een huwelijksfeest waarbij coronaregels werden geschonden. De minister bleef aan en kreeg een boete van 390 euro. Forum voor Democratie viel in 2020 bijna uit elkaar door integriteitsproblematiek. Zo kwam Thierry Baudet in opspraak door antisemitische uitspraken tijdens een diner, en kwamen uitspraken van leden van de jongerenpartij in appgroeps in de publiciteit.
Meeste affaires bij lokale partijen
Lokale partijen hadden samen de meeste affaires, in het totaal 11. “Met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar, is het belangrijk dat integriteit op het lokale niveau nu hoog op de agenda van politieke partijen komt. Vooral lokale partijen moeten opletten wie er op de partijlijst staat”, aldus Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland. De Haagse Partij van de Eenheid werd bijvoorbeeld opgeschrikt toen bleek dat hun kandidaat op plaats drie van de nationale lijst pikante taarten verkoopt “die niet passen bij het conservatieve gedachtengoed waar de partij voor staat”. Goede gesprekken, een screening vooraf en helderheid over de normen en waarden van de partij kunnen dit voorkomen. Verder is het van belang dat gemeenten hun beleid en systemen op orde hebben. Op 25 februari aanstaande organiseert Transparency International Nederland (TI-NL) een online rondetafel over integriteit op lokaal niveau. Hierbij wordt TI-NL’s nieuwe onderzoeksrapport over integriteitssystemen in Europese steden gepresenteerd en gaan experts met elkaar in gesprek over het belang van integriteit bij lokale autoriteiten.
Voor het eerst sinds de start van de Politieke Integriteitsindex in 2013 staat de VVD niet meer bovenaan met de meeste integriteitsaffaires. In 2020 telde de VVD maar drie integriteitsproblemen. Na de integriteitsaffaires van vorig jaar, lijkt de partij werk te hebben gemaakt van haar integriteitsbeleid. Het gaat echter nog niet helemaal goed op het gebied van integriteit binnen de VVD: van de 28 politici die hun nevenfuncties of inkomsten niet hadden vermeld, waren 10 VVD’er. In 2020 was de partij met de meeste affaires het CDA, met 10 integriteitsproblemen. De meeste schandalen vonden plaats in Limburg. Een voorbeeld hiervan was de gemeente Horst die regels zou hebben aangepast om Raymond Knops, toentertijd CDA-Kamerlid, te bevoordelen bij aankoop van grond.
Het negeren van coronamaatregelen werd een nieuwe toevoeging aan de lijst met integriteitsaffaires in 2020. Er waren 8 integriteitsaffaires rond coronamaatregelen waarvan 2 in het CDA: Ferd Grapperhaus met zijn huwelijksfeest en Ank Bijleveld die naar de kerk was gegaan. De rest van de overtredingen werden gemaakt door lokale politici.
Integriteitsregels kunnen scherper
TI-NL streeft naar verbetering van politieke integriteit. GRECO, de anti-corruptie werkgroep van de Raad van Europa, heeft jarenlang onvrede uitgedrukt over het ontbreken van gedragscodes in Nederland. Inmiddels is er zo’n gedragscode. Er zijn regels opgelegd maar het beslissen over de sancties hiervoor ligt nog bij de Kamer zelf. Dit maakt het handhaven van de opgestelde regels lastig.
Om het voor burgers makkelijker te maken inzicht te krijgen in de nevenbelangen van hun vertegenwoordigers in het parlement, en daarmee beter zicht te hebben op eventuele belangenverstrengeling, ontwikkelde TI de online tool Integrity Watch. Afgelopen jaar vond de lancering van de Nederlandse Integrity Watch plaats.
De Politieke Integriteitsindex
De Politieke Integriteitsindex (PI-Index) brengt sinds 2013 integriteitsaffaires van Nederlandse politici in kaart. De opstellers van de PI-Index, Leo Huberts (emeritus hoogleraar bestuurskunde aan de VU en lid van Raad van Advies van Transparency International Nederland), Muel Kaptein (hoogleraar bedrijfsethiek aan de Erasmus Universiteit) en onderzoeksjournalist Bart de Koning, noteren een integriteitsaffaire als het gaat om het overtreden van geldende morele waarden, normen en regels. Dit kunnen ook (per partij verschillende) interne regels zijn. Het gaat hierbij expliciet om affaires en niet in alle gevallen om onomstotelijk vastgestelde schendingen. Wel moet de betrokken politicus zijn afgetreden en/of gesanctioneerd zijn, of de feiten moeten voldoende ernstig en geloofwaardig zijn en in de pers tot vraagtekens over iemands integriteit hebben geleid