Amsterdam, 20 april 2021 – ABN Amro schikt voor 480 miljoen in een grote witwaszaak, zo werd maandag bekend. Transparency International Nederland gaf diezelfde dag een webinar over de speerpunten van TI-NL voor de komende regeerperiode, waar een effectieve aanpak van witwassen er een van is. De voorzitter van Transparency International Nederland, Paul Vlaanderen, ging in op het witwasprobleem en wat we in Nederland kunnen en moeten doen om dit te bestrijden.

“Als we de partijprogramma’s bij de jongste Tweede Kamer verkiezingen moeten geloven staat integriteit nu gelukkig op de agenda van de meeste politieke partijen; dat is winst. Twintig jaar geleden waren betaalde steekpenningen nog aftrekbaar van de belasting. In 2021 leven we in een andere tijd; we willen allemaal dat er geen ruimte is voor corruptie. Schikkingen zoals met ING in 2018 en nu met ABN AMRO onderstrepen deze nieuwe realiteit nog eens. We moeten nu doorpakken.

“Een van de belangrijkste, grootste en minst zichtbare vormen van corruptie is witwassen. Vaak onzichtbaar en ingewikkeld. Eind vorig jaar beaamde minister Hoekstra dat Nederland wat betreft witwassen een levensgroot probleem heeft. Vertrekkend Nederlandsche bank directeur Frank Elderson riep kort geleden op om een Deltaplan tegen witwassen te ontwikkelen. Journalistencollectief Follow the Money schreef vorige week nog over het ‘Bord voor de kop van de Nederlandse politiek: fraude en witwassen.’

Geen grenzen

“Witwassen is het doen van transacties om de illegale oorsprong van geldstromen te verhullen. Witwassen is een misdrijf en het gaat om het grote geld, vaak drugsgerelateerd. Geld van de onderwereld naar de bovenwereld brengen; dat is het doel. Dat geldt ook in Nederland, of misschien juist voor Nederland, met zijn grote, internationaal georiënteerde financiële sector vergeleken met de hele Nederlandse economie. Witwassen kent geen grenzen.

“Er is een link met belastingontduiking. Dat is ook illegaal en gebruikt deels dezelfde methoden om uit beeld te blijven; geld wordt langs ingewikkelde constructies van bedrijven in verschillende landen gestuurd om de herkomst van het geld en de identiteit van de uiteindelijke eigenaren te verbergen. In 2013 stemde de Tweede Kamer nog in ruime meerderheid voor de motie die stelde dat Nederland geen belastingparadijs was. Maar de Panama Papers wezen in 2016 ook nadrukkelijk naar Nederland als belangrijk kanaal voor belastingontduiking. En Tax Justice Network zet Nederland in 2021 nog op de vierde plaats van alle belastingparadijzen in de wereld.

“Witwassen corrumpeert en brengt fout geld in de economie. Het ondermijnt de samenleving. Crimineel gedrag zoals drugshandel wordt daarmee in stand gehouden en misdaad kan ermee gefinancierd worden. Inclusief terrorisme.

Wat te doen?

“De omvang van witwassen is lastig te meten. De beste schatting dateert uit 2019 en omvat 13 miljard euro per jaar in en door Nederland. Voorbeeld van hoe het werkt: drugshandelaren of politieke leiders uit kwetsbare landen, die onzichtbaar willen blijven, kopen met hun illegale bezit onroerend goed met hulp van een complex web van bedrijven en bedrijfjes, met hulp van banken die niet goed opletten, al dan niet corrupte notarissen, advocaten en makelaars. Als dat gelukt is, zijn de huuropbrengsten en eventuele verkoopopbrengsten legaal / ‘wit’ geworden. Zo begon het in de jaren dertig in de Verenigde Staten; drugsgelden werden omgezet in de aankoop van wasserettes.

“Vraag is wat we doen en nog moeten doen in Nederland. We hebben in beginsel een wet die al veel mogelijk maakt: de Wet ter voorkoming van witwassen en terrorisme financiering (Wwft). Ook internationaal zijn er aanbevelingen en voorschriften, met name in EU-verband en via de Financial Action Task Force (FATF), de mondiale anti witwas organisatie. Dit jaar zal de FATF weer een rapport uitbrengen over de staat van de anti-witwasregels en -uitvoering van Nederland.

“Die uitvoering is een apart verhaal en is bepalend voor het succes van alle inspanningen. Een goed werkend detectie- en opsporingssysteem hangt af van veel spelers bij bedrijven en overheid. De zwakste schakel bepaalt daarbij de sterkte van de keten. Dat werd duidelijk toen ING in 2018 een schikking sloot met het Openbaar Ministerie van 775 miljoen euro. De ‘poortwachter’, die als eerste foute geldstroom moet zien, had heel veel jaren niet opgelet en had commerciële deals blijkbaar voorrang gegeven. En ING stond niet alleen, zo bleek maandag bij ABN AMRO. Vraag is in dit verband waar de toezichthouder was; waarom greep De Nederlandse Bank niet veel eerder in? Of probeerde ze in te grijpen, maar met te weinig sanctiebevoegdheden?

Poortwachtersrol

“Door de schikking bij ING bleek ‘niet opletten’ een serieuze kostenpost te kunnen worden; er is een wereld voor, en de wereld na ING. ING, ABN AMRO en anderen moeten betalen omdat ze zich heel lang niet aan de wet hielden; die zegt dat ze als poortwachter op hun klanten moeten letten, en verdachte transacties moeten zien en melden aan de overheid. Als ze dat niet doen, houdt alles op.

“De banken hebben niet stilgezeten. De laatste jaren hebben de banken zo’n vijfduizend mensen aangenomen om hun klanten beter te screenen. Maar ook notarissen, advocaten en makelaars moeten hun rol spelen als poortwachter. Best lastig, en het schuurt snel met de commerciële belangen van deze private partijen.

“Het aantal verdachte meldingen aan de overheid, aan de Financial Intelligence Unit (FIU) is fors toegenomen de afgelopen tijd. Wel zijn er aarzelingen over de kwaliteit ervan. Gooien de banken bij twijfel alles over de schutting bij de FIU, die dan verzuipt in de meldingen? Na de melding door de poortwachter moet een reeks overheidsinstanties het stokje overnemen. Die moeten gemelde verdachte meldingen beoordelen en zo nodig met politie, Openbaar Ministerie en de rechter optreden. Ten slotte kan er een sanctie volgen.

Niet onderschatten

“Dus, wat zijn nu de belangrijkste problemen:

• Efficiënte detectie van foute geldstromen. Als iedere bank dat zelf moet doen, wordt er misschien veel dubbel werk gedaan, want criminelen shoppen.
• Capaciteit; zelfs als alles efficient gaat, zijn er ontelbare transacties die gemonitord moeten worden. Als de banken hun werk goed doen, ontstaat er verderop in de keten meer werk; uitvoering kost (belasting)geld.

“Wordt er op dit moment gewerkt aan deze kwesties? Ja: de Tweede Kamer ging in 2020 akkoord met het Plan van Aanpak Witwassen van de regering. Er wordt al samengewerkt tussen banken; er is overleg tussen banken en organisaties zoals de FIOD; en er is nu het begin van een register waarin de uiteindelijke eigenaren achter transacties te vinden moeten zijn; het UBO-register.

“In Brussel wordt actief nagedacht over meer Europa voor de bestrijding van (grensoverschrijdende) witwas criminaliteit, inclusief een Europese toezichthouder. En FATF komt dit jaar kijken of Nederland het allemaal op orde heeft en zal aanbevelingen doen.

“Gaat het allemaal goed nu? Nee. Moet het nog anders? Ja:

1. “Onderschat het probleem niet. Nederland is heel kwetsbaar als open economie van goederen en diensten. Inclusief drugs, belastingfraude en witwassen. Politiek: zie de samenhang en laat alle instanties samenwerken.
2. “Doe meer onderzoek naar de omvang van witwassen en belastingfraude.
3. “Investeer in opsporing en vervolging van witwassers; nu de banken investeren in hun poortwachtersrol mag de overheid niet achterblijven: FIU; politie; justitie. Als alle overheidsspelers eigen, andere prioriteiten stellen, blijft de keten zwak.
4. “Dus meer mensen, middelen en gecoördineerde prioriteiten!
5. “Zorg voor een goed werkend, vrij toegankelijk UBO register; nu zijn er te veel obstakels.”