Amsterdam, 11 mei 2021 – De hoogste rechter op het gebied van economisch bestuursrecht bevestigde afgelopen maand dat de Nederlandse trustdienstverlener TMF zijn rol als poortwachter van het financiële systeem niet naar behoren heeft vervuld toen het een faciliterende rol speelde in het Mozambikaanse ‘verborgen schuldschandaal’. Het betreft de faciliterende rol die TMF heeft gespeeld in het fraudeschandaal waarbij ten minste 750 miljoen dollar is verduisterd.
Diplomaten noemden het schandaal ‘een van de grootste oplichterijen in de geschiedenis van Afrika’. Het is slechts een van de vele voorbeelden die de reputatie van Nederland in het afgelopen decennia heeft beschadigd. Het is symbolisch voor veel van wat er mis is met de Nederlandse financiële sector en hoe marktspelers keer op keer een rol spelen in het faciliteren van internationale fraude en corruptie.
TMF in hoger beroep
Tijdens het hoger beroep betoogde TMF dat zij het er weliswaar mee eens was dat dit dossier niet goed genoeg was gecontroleerd, maar dat het haar niet kan worden verweten wat er is gebeurd met het geld dat ze heeft helpen inzamelen. In een eerdere reactie op de aantijgingen vergeleek TMF zichzelf met een pinautomaat: “Iemand gaat naar de pinautomaat, koopt een pistool en schiet er iemand mee neer. Is TMF dan schuldig?”.
Het volstaat niet dat financiële dienstverleners en zogenaamde poortwachters als TMF procedurele argumenten aanvoeren en de schuld afschuiven op anderen. En dat terwijl hun eigen daden serieuze gevolgen hebben in het buitenland. Voor een deel als gevolg van de fraude die ontstond nadat TMF een internationaal investeringsmodel had gefaciliteerd, belandde de Mozambikaanse economie in een diepe crisis. Uit recent onderzoek door Transparency International Mozambique blijkt dat het ‘Hidden Debt scandal’ een sociaaleconomische impact heeft gehad op Mozambique van vele miljarden dollars. Het herstel is traag en zal lang duren. Hieronder lijdt het armste deel van de Mozambikaanse bevolking het meest en betalen zij de hoogste prijs.
Intensiever toezicht en meer handhaving blijkt hoognodig
In belangrijke mate als reactie op de Panama Papers, heeft de wetgever de Wet toezicht trustkantoren (2018) aangenomen, die begin 2019 in werking is getreden. Wij verwelkomen de strengere regels voor cliëntenonderzoek en interne bestuursstructuren bij trustdienstverleners, evenals de nieuwe regels voor de publicatie van boetes door de toezichthouder, de Nederlandsche Bank. Echter blijkt uit berichtgeving sinds begin 2019 dat de “creatieve” marktspelers nieuwe manieren vinden om de strengere regels te omzeilen. Deze “creatieve” manieren moeten worden belemmerd door nieuwe wetgeving maar vooral door intensiever toezicht en meer handhaving. Temeer wanneer personen en organisaties niet onder de huidige wettelijke definitie van “verlener van vertrouwensdiensten” vallen en dus aan de financiële toezichthouder ontsnappen. De Nederlandsche Bank heeft deze zorgwekkende trend recent zelf bevestigd en is nu bezig met een gerelateerd bijzonder onderzoek.
Gebruik en misbruik liggen vaak dicht bij elkaar. De recente uitspraak in het hoger beroep en de reactie van TMF op de zaak illustreren dat duidelijk. Daarom is er nog steeds behoefte aan strengere handhavingsmaatregelen en beter toezicht op aanbieders van trustdiensten om ervoor te zorgen dat deze marktpartijen hun poortwachtersrol serieus nemen en hun gedrag veranderen. Vijftien jaar geleden waren steekpenningen in Nederland nog aftrekbaar van de belasting. We hebben sindsdien een lange weg afgelegd. De Nederlandse reputatie is al geschaad, maar het is nog niet te laat om in actie te komen. Nu de nationale verkiezingen zijn geweest, moet er een nieuw parlement worden samengesteld. Een nieuwe regering moet deze uitdagingen aangaan en onze dubieuze reputatie als magneet voor duistere geldstromen aanpakken.