Amsterdam, 18 juni 2021 – Het kiezen van de juiste woorden vormt een uitdaging bij de bestrijding van corruptie. Spreekt een term genoeg tot de verbeelding? En is het slimmer om een negatieve bewoording te kiezen, of juist een positieve? Dit soort vragen stelt Lousewies van der Laan, directeur van TI-NL, zichzelf geregeld.
“Transparency International Nederland (TI-NL) is dé corruptiewaakhond van Nederland en streeft naar een transparanter en ethischer bedrijfsleven en publieke sector”, zo staat te lezen op onze website. Maar wat is ‘corruptie’ precies? En wat betekenen de termen ‘transparant’ en ‘ethisch’? ‘Corruptie’, ‘transparant’ en ‘ethisch’ zijn helaas geen woorden die erg tot de verbeelding spreken. Strijd je als ngo voor betere lesmaterialen, voedselpakketten, of de beschikbaarheid van medicijnen in ontwikkelingslanden, dan is helder waar je het over hebt. Lesmaterialen, voedselpakketten en medicijnen zijn te vatten in een plaatje. Bij ‘corruptie’, ‘transparant’ en ‘ethisch’ is dat minder eenvoudig. Daarvoor zijn de termen gewoonweg te abstract.
Die abstractie leidt ertoe dat het inspanning vergt om anderen te overtuigen van het belang van de bestrijding van corruptie. Steeds weer moet je het probleem eerst concretiseren; uitleggen wat je precies bedoelt. Bovendien heb je bij het vaststellen van de betekenis te maken met concurrerende definities. PVV-leider Geert Wilders is bijvoorbeeld fervent gebruiker van het woord ‘corrupt’. Zo noemde Wilders Nederland een ‘corrupt land’ bij zijn nieuwe veroordeling voor groepsbelediging, afgelopen september. Later die maand stelde hij tijdens een debat dat de Nederlandse rechtsstaat corrupt is. En in een tweet van 18 maart beweerde de politicus dat ook de Nederlandse politiek corrupt is.
Het veelvuldige gebruik van de term ‘corrupt’ voor uiteenlopende fenomenen leidt tot zogenoemde betekenisinflatie. Door het vele en in sommige gevallen onjuiste gebruik verliest de term aan zeggingskracht. Ook vertroebelt de betekenis. Wanneer ‘corruptie’ vervolgens wordt ingezet voor een typisch, onomstreden voorbeeld, maakt dat minder indruk.
Negatieve of positieve bewoording
Een andere taalkwestie in de strijd tegen corruptie is de keuze voor een negatieve dan wel positieve bewoording. TI, de wereldwijde ngo waarvan TI-NL de Nederlandse afdeling vormt, hanteert bijvoorbeeld de term ‘dirty money’ bij het tegengaan van praktijken als belastingontduiking en witwassen. In het Nederlands levert dat de vreemd klinkende term ‘vies geld’ op. Bovendien lijkt dirty money slechts te refereren aan witwassen, terwijl het streven breder is. TI-NL gebruikt daarom ‘transparante geldstromen’. Daaronder valt ook de strijd voor een open UBO register en bijvoorbeeld het tegengaan van financiering van terrorisme.
‘Klokkenluidersbescherming’ is nog zo’n begrip waar discussie over is. TI-NL gebruikt dit regelmatig, maar andere organisaties spreken liever van een ‘veilige meldcultuur’. Opnieuw vanwege de positieve insteek. Ook in verkiezingsprogramma’s van politieke partijen circuleren allerhande woorden voor dezelfde onderwerpen: van “fatsoenlijk bestuur” tot een “integer systeem”.
In de strijd tegen corruptie is het daarom cruciaal om met elkaar te blijven praten. Door te concretiseren wat je zelf aan de kaak stelt, en door anderen te bevragen over wat zij exact bedoelen. Alleen op die manier kun je nagaan of er daadwerkelijk sprake is van een verschil van mening, of dat je toch hetzelfde doel nastreeft. Alleen op die manier is het mogelijk om krachten te bundelen. Heeft u goede ideeën voor effectievere communicatie over onze doelstellingen? Laat het ons weten!