Amsterdam, 23 juni 2021 – Nederland maakt samen met Tsjechië, Ierland en Zweden van alle EU-lidstaten de meeste voortgang met de implementatie van de Europese klokkenluidersrichtlijn. Dat blijkt uit onderzoek van Transparency International. De EU-klokkenluidersrichtlijn moet eind dit jaar zijn omgezet in nationale wetgeving. Echter, met de kwaliteit van het Nederlandse wetsvoorstel ter implementatie van de richtlijn is het minder goed gesteld.
In 2019 nam de Europese Unie (EU) een richtlijn inzake klokkenluidersbescherming aan. Deze moet ervoor zorgen dat klokkenluiders geen schade ondervinden wanneer zij melding maken van een misstand. Hiertoe verplicht de richtlijn bedrijven, openbare instellingen en autoriteiten om een hoog niveau van bescherming en veilige meldkanalen aan te bieden. De EU-lidstaten hebben tot 17 december 2021 om deze richtlijn om te zetten in nationale wetgeving.
In Nederland heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken een wetvoorstel geschreven ter implementatie van de klokkenluidersrichtlijn. De Raad van State heeft kritisch advies gegeven en het wetsvoorstel ligt nu voor aan de Tweede Kamer. Hiermee loopt Nederland binnen Europa wat betreft het proces voorop met de implementatie van de klokkenluidersrichtlijn. Dat blijkt uit onderzoek van Transparency International, waarin wordt onderzocht hoe ver het wetgevingsproces is gevorderd. In twaalf EU-lidstaten – waaronder België, Finland en Luxemburg – is nog vrijwel niets gebeurd om tot implementatie te komen.
“Met nog krap 6 maanden tot de deadline, moeten alle EU-lidstaten hun inspanningen opvoeren. Een gevoel van urgentie mag echter niet betekenen dat regeringen zich door gebrekkige wetgeving haasten om de deadline te halen, belangrijke stappen overslaan en belanghebbenden negeren. Kwaliteit moet altijd voor snelheid gaan”, zegt Lotte Rooijendijk, projectleider van TI-NL.
Onnodig ingewikkeld
De snelheid van het Nederlandse proces zegt dan ook weinig over de kwaliteit van het wetsvoorstel. Zoals het er nu uitziet, krijgt Nederland een nodeloos complexe wet ter bescherming van klokkenluiders. Het voorstel creëert namelijk verschillende meldprocedures, met verschillende beschermingsniveaus en verschillende verplichtingen.
“Waar en op welke manier klokkenluiders een misstand moeten melden, is afhankelijk van het soort recht dat van toepassing is: nationaal of Europees. Voor klokkenluiders – maar ook voor de organisaties waar zij werken en voor de autoriteiten die de melding onderzoeken – ontstaat hierdoor een onnodig ingewikkelde en onzekere situatie. Gebrek aan duidelijkheid en rechtszekerheid ondermijnt het vertrouwen in de wet en zal het melden van misstanden niet bevorderen maar juíst ontmoedigen. Of de positie van de Nederlandse klokkenluider dankzij het nieuwe wetsvoorstel verbetert, is dus maar zeer de vraag.”, aldus Lotte Rooijendijk.
De Raad van State onderschrijft die kritiek in haar advies: “Het wetsvoorstel creëert op deze wijze geen eenduidig kader voor externe meldregelingen. De Afdeling merkt op dat de wet hierdoor zowel voor melders als voor bevoegde autoriteiten lastiger uitvoerbaar is. Een (potentiële) melder zal zich eerst moeten afvragen of een bepaalde kwestie nu als misstand of als inbreuk in bovenbedoelde zin moet worden gekwalificeerd. Door de verstrengeling van Unierecht en nationaal recht zal een dergelijk onderscheid niet gemakkelijk te maken zijn – ook niet door een bevoegde autoriteit. Het komt dan ook niet realistisch voor een dergelijke inschatting aan de individuele melder over te laten, zeker als daaraan persoonlijke gevolgen zijn verbonden in termen van rechtsbescherming. Dit wringt te meer nu juist de bescherming van klokkenluiders het centrale doel van de wet en de te implementeren richtlijn is.”
Oproep aan Tweede Kamer
Door de nieuwe klokkenluidersrichtlijn gaat een aantal belangrijke zaken veranderen om de positie van melders beter te beschermen. Dat is goed nieuws maar om effectief te zijn, moet het voor diezelfde melders dan wél helder zijn waar ze precies recht op hebben en waar ze terecht kunnen met een melding. De implementatie van de klokkenluidersrichtlijn luistert daarom nauw. Onduidelijke wetgeving en complexe meldprocedures verhogen slechts de drempel om te melden, en zullen vooral teleurstelling en frustratie als gevolg hebben.
Dit is voor Nederland dé uitgelezen kans om de huidige hiaten en tekortkomingen in de Wet Huis voor klokkenluiders te repareren, en zo een lange termijn bijdrage te leveren aan een veilige meldcultuur in Nederland. De ware toewijding van de Nederlandse regering om klokkenluiders te beschermen, wordt nu op de proef gesteld. Helaas heeft de minister van BZK deze kans niet optimaal aangegrepen en ligt deze verantwoordelijkheid nu bij de Tweede Kamer. Transparency International Nederland roept de Tweede Kamerleden daarom op niet slechts te streven naar een snelle implementatie van de Europese klokkenluidersrichtlijn. Het is van groot belang dat er een wet komt, die de bescherming van klokkenluiders daadwerkelijk verhoogt en zo meer ruimte creëert misstanden aan te kaarten.