Amsterdam, 14 juni 2021 – Hoe staat het met het anti-corruptiebeleid in landen over de hele wereld? Dat is nu zichtbaar op het nieuwe online platform ‘SDG 16 Spotlight’ van Transparency International. Het platform laat zien dat Nederland bijzonder slecht scoort op het gebied van transparantie en integriteit in het openbaar bestuur.

Inmiddels is duidelijk dat corruptie een destabiliserend effect heeft op vrede, rechtvaardigheid en gelijkheid. Daarom bepleiten Transparency International en Transparency International Nederland al lange tijd dat corruptiebestrijding centraal moet staan in de agenda van de Sustainable Development Goals (SDG’s) voor 2030. Deze SDG’s (duurzame ontwikkelingsdoelstellingen) zijn in 2015 door de Verenigde Naties opgesteld voor het bewerkstelligen van een betere toekomst voor iedereen op de wereld. De doelstellingen zijn verdeeld over zeventien punten. Deze bestrijken drie aspecten: economische welvaart, sociale ontwikkeling en milieubescherming.

De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen onder punt 16 zijn gericht op vrede, justitie en sterke publieke diensten. Zonder vooruitgang in deze richting is de kans groot dat progressie bij de andere duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van korte duur is. Waar corruptie ziekenhuizen teistert, zal de ontwikkeling van de gezondheidszorg beperkt zijn. Waar corruptie scholen teistert, zullen de onderwijsdoelstellingen waarschijnlijk niet worden gehaald. Waar corruptie de dienstverlening teistert, zullen de doelstellingen inzake armoedebestrijding, schoon water en betaalbare energie bijna onmogelijk te verwezenlijken zijn.

Krimpend middenveld

Daarom is het belangrijk om na te gaan hoe snel landen vooruitgaan (of achteruitgaan) wat betreft de vier ambitieuze anti-corruptiedoelstellingen van SDG 16:

• SDG 16.4 Illegale financiële en wapenstromen aanzienlijk inperken, teruggave van gestolen goederen versterken en alle vormen van georganiseerde misdaad bestrijden.
• SDG 16.5 Op duurzame wijze afrekenen met corruptie en omkoping in al hun vormen.
• SDG 16.6 Doeltreffende, verantwoordelijke en transparante instellingen ontwikkelen op alle niveaus.
• SDG 16.10 Publieke toegang tot informatie en beschermen van fundamentele vrijheden, volgens de nationale wetgeving en internationale overeenkomsten.

Van de nationale overheden wordt verwacht dat zij zelf hun vorderingen van de SDG-inspanningen evalueren. Regeringen worden aangemoedigd dit evaluatieproces zo breed mogelijk in de samenleving te laten plaatsvinden en ngo’s erbij te betrekken. Echter, vaak is het lastig om de boodschap van de gemeenschap naar de officiële beoordelingsprocessen over te brengen. Ook ontbreekt het geregeld aan overredingskracht wanneer machthebbers ter verantwoording worden geroepen.

Hierbij moet in acht worden genomen dat het maatschappelijk middenveld op veel plekken in de wereld krimpt. Hierdoor is het voor ngo’s lastiger om op zinvolle wijze deel te nemen aan de nationale evaluatie. Bovendien is het in veel landen ingewikkeld om het corruptieniveau te beoordelen, omdat de benodigde informatie ontbreekt.

SDG 16 Spotlight

Met het nieuwe interactieve platform ‘SDG 16 Spotlight’ van Transparency International heeft iedereen gemakkelijk toegang tot een uitgebreide databank van anti-corruptiebeoordelingen van over de hele wereld. Hierdoor is goed zicht op gemeenschappelijke zwakke punten, (anti-)corruptietrends en regionale patronen. Daarnaast geeft het platform helder de voortgang weer van de uitvoering van de SDG 16 over de eerste vijf jaar. Ook is het nu mogelijk om na te gaan of regeringen het komende decennium vooruitgang boeken bij het verbeteren van de wettelijke en beleidskaders voor corruptiebestrijding.

Het onderzoek toont aan dat regeringen meer prioriteit moeten geven aan anti-corruptiemaatregelen wanneer zij willen voldoen aan de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen voor 2030. Twee onderwerpen van bijzonder grote zorg zijn politieke corruptie en witwassen. Deze twee thema’s treffen alle landen op verontrustende wijze.

Politieke corruptie ondermijnt de democratie en de rechtstaat. Wanneer politieke partijen illegale donaties accepteren of stemmen kopen, is het minder waarschijnlijk dat zij het algemeen belang behartigen. En dankzij het witwassen van geld kunnen corrupte luxelevens worden gefinancierd, vaak ver weg van de plaats waar het geld werd gestolen. Ondoorzichtige bedrijfsstructuren, zwakke klantenonderzoeken en onvoldoende toezicht van poortwachters spelen allemaal een rol bij het faciliteren van grootschalige corruptieconstructies. Hierdoor wordt op illegale wijze geld onttrokken aan krappe staatskassen.

Ondermaats

Vorig jaar publiceerde Transparency International Nederland het schaduwrapport over SDG’16. Hierin kwam naar voren dat Nederland wat corruptiebestrijding betreft nog een lange weg heeft te gaan. Ook het nieuwe onderzoek laat zien dat Nederland op SDG’16 ondermaats scoort, met 48 procent. Wel zijn de verschillen per punt groot.

Nederland scoort vooral laag bij SDG 16.6: transparantie en integriteit in het openbaar bestuur. De lage score komt hoofdzakelijk door het gebrek aan toezichthoudende instanties die de gedragscode van de leden van het Nederlandse bestuur handhaven. Ook houdt de lage score verband met een gebrek aan regelgeving en toezicht met betrekking tot de draaideurconstructie tussen de publieke en de particuliere sector.

Transparency International doet verschillende aanbevelingen voor verbetering. Een van de adviezen is het invoeren van een alomvattend beleid om een “draaideur” voor overheidsambtenaren en politici te voorkomen. Ook moet er wetgeving komen over belangenverklaringen en openbaarmaking van inkomen en vermogen.

Het Duurzaam Regeerakkoord

Transparency International Nederland heeft inmiddels het Duurzaam Regeerakkoord ondertekend. Het doel hiervan is het nieuwe kabinet te wijzen op het belang van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen en ervoor zorgen dat deze doelstellingen hoger op de politieke agenda komen. TI-NL zal de komende tijd blijven benadrukken waarom SDG 16 een hoeksteen van alle punten is, en waar de regering mee aan de slag moet op het gebied van anti-corruptiemaatregelen.