Amsterdam, 24 mei 2022 – Als een reactie op de Russische invasie in Oekraïne hebben Westerse overheden sancties tegen de Russische politieke en economische elite ingevoerd. De sancties zijn gericht tegen personen die verantwoordelijk zijn voor het ondersteunen of financieren van de oorlog. Vermoedelijk bevindt meer dan de helft van de welvaart van deze elite zich buiten Rusland. Doordat deze gelden bewust verborgen worden door middel van complexe financiële constructies, is de jacht op Russisch geld een stevige uitdaging. Transparency International heeft een analyse gedaan naar de inzet van de G7-landen en Nederland bij de bevriezing en inbeslagname van Russisch geld.

Het effectief opsporen van de gelden vereist actieve coördinatie en gegevensuitwisseling tussen de wereldwijde autoriteiten. Succes hangt af van de samenwerking tussen de autoriteiten en of zij in staat zijn om informatie en gegevens uit verschillende rechtsgebieden, met elkaar te verbinden om zo activa te kunnen koppelen aan hun echte eigenaren.

Om de inspanningen te coördineren en deze uitdagingen aan te pakken, hebben de regeringen van Australië, Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en de Europese Commissie de Task Force Russian Elites, Proxies, and Oligarchs (REPO) opgericht. Het onderzoek “Up to task? The state of play in countries committed to freezing and seizing Russian dirty money” van Transparency International brengt in kaart in hoeverre de autoriteiten van Nederland, Australië, Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten in staat zijn om de sancties effectief te implementeren, activa op te sporen en mazen in de wet te dichten waar Russische kleptocraten tot dusver dankbaar gebruik van hebben kunnen maken. De Financial Intelligence Units (FIU’s) van deze landen werken samen in een FIU-werkgroep omtrent illegale geldstromen en sancties.

Het rapport onderzoekt de volgende drie categorieën:

1. Nowhere to hide: analyseren van de mazen in de wet die schimmige financiële transacties, anonieme investeringen en activa-bezit mogelijk maken.
2. No one to help: analyseren van de pogingen van landen om poortwachters zoals advocaten, maklaars en managers van beleggingsrekeningen te reguleren.
3. No impunity: analyseren van de middelen beschikbaar voor autoriteiten om activa te op te sporen, te bevriezen en te confisqueren.

Nowhere to hide

Het rapport concludeert dat, ondanks dat het Nederlandse register voor uiteindelijke belanghebbenden (UBO’s) ‘up and running’ is, het door de beperkte toegang en het gebrek aan verificatie van de gegevens zeer de vraag is of het register toegevoegde waarde heeft. De bevoegde autoriteiten hebben niet het mandaat of de middelen om onderzoek te doen naar de kwaliteit van de data in het register. Verder ontbreekt het UBO-register voor trusts. Trusts stellen kleptocraten in staat om zichzelf te distantiëren van hun activa door een vertrouweling, de juridische eigenaar van de trust te maken. Deze structuren, in combinatie met complexe eigendomsconstructies die gebruik maken van anonieme bedrijven, maken het voor autoriteiten nagenoeg onmogelijk om de uiteindelijk belanghebbende te identificeren.
Het Nederlandse Kadaster is de enige Nederlandse organisatie die enigszins positief uit het onderzoek komt. Het Kadaster bevat betrouwbare informatie en stelt onderzoekers in staat om de relevante informatie via een kruiscontrole te verifiëren met het Handelsregister. Desalniettemin is er ook in dit register een hiaat, gezien buitenlandse bedrijven hun UBO’s niet hoeven te vermelden om vastgoed aan te schaffen. Hierdoor is UBO-informatie over eigendommen van buitenlandse bedrijven helemaal niet beschikbaar. Ook zijn deze bedrijven niet verplicht een Nederlandse dochteronderneming te hebben om vastgoed te kopen, waardoor regels die Nederlandse bedrijven moeten volgen, zoals wetgeving omtrent uiteindelijk belanghebbenden, niet voor hen gelden.

No one to help

In lijn met de EU anti-witwasrichtlijnen heeft Nederland wetgeving geïmplementeerd voor poortwachters. Zo moeten beleggingsfondsen geregistreerd zijn als rechtspersonen en moeten trustkantoren voldoen aan de eisen in de Wet toezicht trustkantoren (Wtt). Verder kunnen de autoriteiten en de Financial Intelligence Unit (FIU)-Nederland cliëntinformatie eisen van partijen die hiertoe verplicht zijn. Nederland kent ook regels voor handelaren in luxegoederen, zoals het vermelden van transacties met grote hoeveelheden contant geld. UBO-informatie van jachten en privévliegtuigen ontbreken echter in zijn geheel.

Het rapport wijst op significante problemen in de naleving van wet- en regelgeving in de trust- en servicesector. Deze problemen hebben betrekking op de kwaliteit en de kwantiteit van het melden van verdachte transacties. Daarnaast blijkt uit recent onderzoek van Investico dat zeker 100 Russische bedrijven de afgelopen jaren onderdoken in de ondergrondse Nederlandse trustsector. Het gaat onder meer om Nederlandse bv’s die gelieerd zijn aan de Russische energiesector, telecom en het bankwezen. Voorheen waren zij klant van Nederlandse trustkantoren met een vergunning, maar na de annexatie van de Krim in 2014 en een strengere wet voor trustkantoren in 2019 vertrokken zij naar Nederlandse kantoren zonder vergunning waarop nauwelijks toezicht is.

No impunity

De FIU-Nederland is betrokken bij de sancties door het delen van inlichtingen. Het rapport toont echter aan dat de FIU zwaar onderbezet is, met een torenhoge caseload-last, indicatief voor een gebrek aan middelen. Elk FIU-staflid is, naar inschatting, jaarlijks verantwoordelijk voor het behandelen van bijna 7500 verdachte financiële transacties. Dit is, na de Verenigde Staten, de zwaarste belasting onder de geanalyseerde landen.

Het rapport stelt vast dat ‘non-conviction based confiscation’ (NCBC) een effectief middel is van autoriteiten om activa te bevriezen uit illegale of witgewassen bronnen. Zeker als het onwaarschijnlijk is dat het land waar de onderliggende corruptie of het witwassen heeft plaatsgevonden de verdachte zal veroordelen. Nederland heeft geen wetgeving op dit gebied maar er ligt wel een wetsvoorstel ter consultatie dat NCBC mogelijk moet maken.

Nederland weinig ambitieus bij uitvoering sancties

Hoewel Nederland geen lid is van de REPO Task Force, is de Nederlandse FIU lid van de internationale FIU-werkgroep die de inspanningen voor het delen van inlichtingen ondersteunt. Waar de REPO Task Force werd opgericht met een breder mandaat van bevriezing van tegoeden en civiele en strafrechtelijke inbeslagname van vermogensbestanddelen, zijn bestaande initiatieven zoals die van Nederland, minder ambitieus in het stellen van doelen met enkel de uitvoering of handhaving van sancties als doel, zonder in te gaan op de manier waarop dit kan worden bereikt. Zo geeft de Nederlandse taskforce aan dat het voor de uitvoering van de sancties slechts “opnieuw onderzoekt” of er bedrijven of personen waren wiens tegoeden konden worden bevroren.

Ons land scoort relatief goed als het aankomt op de implementatie van de Europese anti-witwasrichtlijn voor de poortwachtersfunctie maar slecht als het gaat over wetgeving die het mogelijk maakt fout geld in beslag te nemen zonder veroordeling. Nederland kent samen met Frankrijk, als enige twee landen in de analyse, geen enkele vorm van non-conviction based confiscation. Bovendien heeft de FIU in Nederland relatief de geringste capaciteit met de minste stafleden van alle landen. Tenslotte stuit men bij het sanctioneren van Russische bedrijven op de ondoorzichtige structuur van de Nederlandse trustsector, die na strengere regelgeving deels ook nog eens ondergronds is gegaan.

Duidelijk wordt dat Nederland zich meer in moet zetten voor bevriezing en inbeslagname van Russisch geld. Fout geld is de rot in een financieel systeem en maakt ons afhankelijk van regimes waarvan we niet afhankelijk willen zijn, zegt Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland.

Aanbevelingen

• Ga proactief op zoek naar de activa van kleptocraten en bevries ze;
• Beëindig anonieme bedrijfsstructuren;
• Maak trusts transparanter;
• Maak de vastgoedsector transparanter;
• Maak hedgefondsen, private equity en andere investeringsmogelijkheden inzichtelijk;
• Maak de handel in luxegoederen transparanter;
• Reguleer de poortwachters strenger en houd ze verantwoordelijk;
• Versterk de huidige mechanismes voor het opsporen, bevriezen, confisqueren en terugkeren van activa.

Het volledige rapport is hier te downloaden.