Amsterdam, 12 mei 2022. Deze week hebben Volt Kamerlid Laurens Dassen en Kamerlid Pieter Omtzigt een initiatiefnota ingediend ter bevordering van de integriteit van bewindspersonen evenals de uitvoering van de GRECO-aanbevelingen. De nota bevat concrete voorstellen om het integriteitsbeleid voor bewindslieden en topambtenaren te versterken. Transparency International Nederland (TI-NL) is zeer verheugd over het initiatief en hoopt dat de regering de aanbevelingen overneemt.
Recente casussen, zoals de afschaffing van de dividendbelasting en de overstap van Cora van Nieuwenhuizen naar het bedrijfsleven, laten zien dat er nog veel gaten zitten in het Nederlandse integriteitsbeleid. In de nota stellen Omtzigt en Dassen heldere regels op om deze excessen aan te pakken. De meest in het oog springende voorstellen zijn een lobbyregister, een onafhankelijk adviesorgaan voor bewindvoerders en een toezichthouder. Dit doen zij aan de hand van de aanbevelingen van de Groep van Staten tegen Corruptie (GRECO), de anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa, die Nederland tot nu toe niet heeft opgevolgd.
De achtergrond
Nederland is onderdeel van de Raad van Europa. Binnen de Raad van Europa bestaat een overleg ter naleving van de anti-corruptienormen genaamd GRECO. Deze groep werkt in cycli van elkaar opvolgende evaluatierondes die elk specifieke thema’s bestrijken. In het vijfde evaluatierapport, vastgesteld op 7 december 2018, droeg de anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa 16 aanbevelingen aan. Acht aanbevelingen met betrekking tot de misdaadbestrijdende organisaties (law enforcement) en acht met betrekking tot personen met de hoogste bestuurlijke functies (PETFs). De laatstgenoemde acht aanbevelingen bestrijken verscheidene thema’s en vormen de achtergrond van de initiatiefnota. Zo adviseert GRECO tot het instellen van gedragscodes, afkoelperiodes, regulering van contacten met derden (lobby) en de opgave van financiële belangen. Nederland had, zo bleek uit het meest recente evaluatie rapport, geen enkele aanbeveling met betrekking tot PETFs naar tevredenheid uitgevoerd. Daar moest verandering in komen.
De aanbevelingen
Dassen en Omtzigt doen in het kader van de GRECO aanbevelingen verscheidene voorstellen. TI-NL heeft drie van de voorstellen hieronder uitgelicht:
Een adviesorgaan
Dassen en Omtzigt stellen voor om een onafhankelijk adviesorgaan op te richten voor bewindspersonen. Deze commissie of functionaris voorziet in de begeleiding van bewindspersonen en kan vertrouwelijk advies verstrekken. Het is wenselijk dat bewindspersonen en topambtenaren op vertrouwelijke basis kunnen spreken over mogelijke risico’s. De risico’s worden vervolgens getoetst op basis van een voorafgaand opgestelde standaardmethodologie die risico’s in kaart heeft gebracht. In aanvulling op deze maatregelen wordt, op basis van aanbeveling drie van GRECO, ook reguliere trainingen en bijscholing voorgesteld.
Externe contacten van PETFs
GRECOs vierde aanbeveling betreft de wijze waarop PETFs in contact treden met lobbyisten en andere derden die ernaar streven regeringsprocessen en besluiten te beïnvloeden. Onder deze aanbeveling stellen Dassen en Omtzigt voor om een lobbyregister in te voeren. Dit vergroot de transparantie van lobbyactiviteiten bij de publieke besluitvorming. Zo benadrukken de Kamerleden dat Nederland het enige West-Europese land is dat geen officiële toezichthouder op lobbyactiviteiten kent. Ook wijzen zij op front-runners zoals Ierland en Canada.
Verbetering van de transparantie rondom beleidsbeïnvloeding komt in Nederland steeds verder van de grond. In november vorig jaar heeft de Tweede Kamer reeds ingestemd met een motie van Volt om een lobbyregister in te voeren. Eerder introduceerde de partij ook al een motie voor een afkoelperiode. Deze motie werd eveneens met een ruime meerderheid in de Tweede Kamer aangenomen. Daarbij werd recentelijk de zogenoemde toegangspas voor oud-Kamerleden afgeschaft door een motie van Khadija Arib (PvdA).
Een onafhankelijk toezichtsautoriteit
De Kamerleden stellen daarnaast voor om een onafhankelijk toezichtsautoriteit op te richten, die op basis van een nog op te stellen gedragscode de integriteit van het PETFs monitort. De toezichtsautoriteit moet erop toezien dat het integriteitsbeleid voor bewindspersonen wordt nageleefd en hier met regelmaat over rapporteren aan de Tweede Kamer. De Kamerleden hebben tevens stevige waarborgen opgesteld voor de financiering en de ambtstermijnen van de onafhankelijke toezichthouder om politieke beïnvloeding te voorkomen. Voor Tweede Kamerleden bestaat sinds vorig jaar een vergelijkbare toezichthouder, zij het met een beperkter mandaat dan voorgesteld in de nota.
Naast deze belangrijke voorstellen stelt de nota ook voor om financiële belangen actiever te openbaren, uitdiensttreding beter te reguleren (onder andere met een lobbyverbod en afkoelperiode), het verbeteren van ad-hoc meldingen van ontstane risico’s tussen het persoonlijk- en publieke belang en belemmeringen bij de strafrechtspleging bij ambtsdelicten (ambtsmisbruik zoals passieve omkoping) weg te nemen.
Lees de volledige initiatiefnota hier.
