Amsterdam, 16 juni 2022. De Algemene Rekenkamer uit kritiek op de Nederlandse overheid voor haar gebrekkige transparantie en de toenemende onrechtmatigheid van overheidsuitgaven. De Nederlandse overheid geeft steeds vaker onrechtmatig geld uit. Dat is een deviatie van de decennia hiervoor, destijds stond de rechtmatigheid niet ter sprake en toetste de Rekenkamer vooral op doelmatigheid. Ook concluderen de rekenmeesters dat Nederland een inefficiënte witwasaanpak hanteert, de meldketen moet beter. 

Onrechtmatige overheidsuitgaven

De Tweede Kamer reageerde vorige week kritisch op veel uitgaven die de overheid doet en eist meer inspraak. Het Financieel Dagblad meldt dat veel Kamerleden een toenemend gebruik van  uitzonderingsclausules zien, die slechts bedoeld is voor crisissituaties, terwijl de wet voorschrijft dat alle uitgaven via de Tweede en Eerste Kamer lopen. In 2020 gebruikte het Kabinet de uitzonderingsregel veertig keer. In 2022 staat de teller tot nu toe op 24. VVD-fractiespecialist Eelco Heinen stelt dat de clausule steeds vaker buiten crisissituaties wordt gebruikt.

Dit sluit aan op kritiek vanuit de Rekenkamer. Zij constateren dat het Rijk zijn boekhouding voor het derde jaar op rij niet op orde heeft, omdat te veel uitgaven en verplichtingen onrechtmatig waren. De Rekenkamer stelt dat de cijfers onvoldoende in orde zijn: een te hoog percentage van de uitgaven en de verplichtingen is niet rechtmatig. Bijvoorbeeld omdat er niet is aanbesteed, omdat er geld wordt uitgegeven zonder wettelijke basis, of omdat de Kamer niet tijdig is geïnformeerd. Van bijna 5% van alle verplichtingen die de rijksoverheid in 2021 aanging en die leiden tot uitgaven in de toekomst staat de rechtmatigheid niet vast. Met die 5% is veel geld gemoeid, het gaat om € 15,5 miljard. De Rekenkamer stelt vast dat voor het derde achtereenvolgende jaar de tolerantiegrens van 1% is overschreden en noemt dit zorgwekkend.

Noodmaatregelen tijdens Corona crisis

TI-NL constateerde al aan het begin van de Corona crisis dat Nederland niet transparant was met betrekking tot uitgaven aan Covid-gebonden materialen zoals persoonlijke beschermingsmiddelen, beademingsapparatuur, testen en medicijnen. Nederland werd in het onderzoek van het onderzoekscollectief Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), waar TI-NL een onderdeel van is, aangeduid als een black hole. Den Haag bleek vrijwel geen informatie over leveranciers, aangekochte producten, prijzen en contracten te publiceren. Ook later in de kabinetsperiode bleef deze verantwoording uit. Het verantwoordingsonderzoek van de Algemene Rekenkamer laat zien dat de openheid bij overheidsuitgaven tot nu toe niet verbeterd is en meer transparantie en rechtmatigheid bij uitgaven nodig is.

Nalatigheid in de Nederlandse witwasaanpak

Vorige week publiceerde de Rekenkamer een rapport waarin het zich kritisch uitliet over de Nederlandse witwasaanpak. De Rekenkamer stelt dat overheidsdiensten niet goed omgaan met de signalen van verdachte transacties . De ‘meldketen’ moet daarom worden verbeterd. In haar rapport concludeert de Rekenkamer dat de Financial Intelligence Unit (FIU), de opsporingsdiensten en het Openbaar Ministerie nog niet optimaal functioneren.

Momenteel levert de FIU de signalen die banken melden niet goed bij de opsporingsdiensten aan, waardoor die niet efficiënt werken. De Rekenkamer meldt dat zij daarom niet kunnen garanderen dat de meest risicovolle signalen van witwassen nader worden onderzocht en de daders uiteindelijk worden vervolgd. Deze kritiek sluit aan op wat de bankensector al eerder aangekaart heeft, namelijk dat de overheidsinstanties beter moeten omgaan met de grote hoeveelheden informatie die de banken hebben gefilterd uit hun betalingsgegevens. De FIU heeft minder dan tachtig personen om de enorme berg informatie verder te filteren en door te geleiden naar instanties met opsporingsbevoegdheid zoals het Openbaar Ministerie. In reactie op de kritiek heeft het kabinet laten weten dat het de meldingen beter af wil handelen.