Eindelijk is het zover: de Wet bescherming klokkenluiders is op 18 februari 2023 in werking getreden, zij het slechts gedeeltelijk. Enkele bepalingen rondom anoniem melden en de handhaving van de wet moeten verder worden uitgewerkt en zullen later in werking treden. Om het nog ingewikkelder te maken, is de wet ook nog niet meteen op iedereen van toepassing maar enkel op private werkgevers met 250 werknemers of meer en alle overheidsorganisaties. Uiteindelijk zal de nieuwe wet de Wet Huis voor klokkenluiders volledig vervangen.

De Wet bescherming klokkenluiders is op 18 februari 2023 in werking getreden. Melders van misstanden moeten hierdoor beter zijn beschermd. Als zij aangeven vanwege hun melding te zijn benadeeld door hun werkgever, is het voortaan aan de werkgever om aan te tonen dat dit niet zo is.

Wanneer de wet volledig is ingevoerd zullen alle werkgevers met 50 werknemers of meer zich moeten houden aan de nieuwe eisen omtrent interne meldregelingen. Daarnaast is deze wet ook van toepassing op alle werkgevers die werkzaamheden verrichten op het gebied van financiële diensten, vervoer of milieu. Deze sectoren zijn – ongeacht het aantal werknemers – verplicht om een meldregeling in te richten.

TI-NL heeft een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de vormgeving van de wet. Eerst op internationaal niveau, waarbij we in Brussel een internationale lobby voerden om de Europese richtlijn te ontwerpen. En daarna op nationaal niveau, bij de omzetting van de richtlijn in een wet. We hebben met diverse stakeholders om tafel gezeten voor de implementatie van de wet. Het wetsvoorstel is drie keer teruggestuurd naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken voor aanpassing, en uiteindelijk hebben we 10 aanbevelingen gegeven waarvan er 5 in de Wet bescherming klokkenluiders zijn opgenomen.

De belangrijkste punten nogmaals op een rij

De Wet bescherming klokkenluiders brengt een aantal belangrijke veranderingen met zich mee betreft beschermingsmaatregelen en meldprocedures.

Beschermingsmaatregelen

• Het benadelingsverbod is uitgebreid en neemt nu alle melders in bescherming, inclusief personen die hen bijstaan, interne onderzoekers, en betrokken derden.
• De definitie misstand omvat nu ook inbreuk op het Unierecht, (dreigende) misstanden en (dreigende) schending van interne regels.
• De bewijslast komt bij de werkgever te liggen in plaats van bij de melder.
• Er is vrijwaring in gerechtelijke procedures. Dat wil zeggen dat een werknemer in de meeste gevallen niet aansprakelijk mag worden gesteld voor het doen van een melding.
• Zwijgbedingen die vanaf 18 februari 2023 gesloten zijn, worden nietig verklaard. Een werkgever mag een melder vanaf dan niet verbieden om een melding te doen of informatie openbaar te maken.
• Direct extern melden is altijd mogelijk.
• Specifieke identiteitsbescherming geldt voor alle meldingen, ook bij werkgevers en andere bevoegde autoriteiten.

Meldprocedures

• Strengere eisen aan de interne meldprocedure:
  • Mogelijkheid van zowel mondelinge als schriftelijke melding.
  • Registratieplicht: de meldingen over misstanden moeten op een goede manier worden geregistreerd.
  • Ontvangstbevestiging aan melder binnen 7 dagen.
  • Feedback aan melder binnen 3 maanden.
• Specifieke eisen voor externe meldkanalen, waaronder het aanwijzen van verantwoordelijk en voldoende personeel, evaluatieplicht, en het verstrekken van voldoende informatie over de procedure en bescherming.

Kijk voor een gedetailleerd overzicht van de belangrijkste wijzigingen ook eens naar dit artikel, dat we publiceerden kort nadat het wetsvoorstel door de Eerste Kamer werd aangenomen op 24 januari 2023.

Uitgestelde onderdelen van de implementatie

Voor ondernemers met 50 tot 249 werknemers geldt een overgangsperiode van de Wet Huis voor klokkenluiders naar de Wet bescherming klokkenluiders. Zij hoeven pas per 17 december 2023 te voldoen aan de nieuwe regelgeving. Dit geeft kleinere bedrijven meer tijd om zich voor te bereiden op de nieuwe regelgeving. Tot die tijd blijft de Wet Huis voor klokkenluiders op hen van toepassing. Deze uitzondering geldt overigens niet voor de bedrijven in de sector financiën, milieu of vervoer.

Ook zijn sommige bepalingen uit de wet vooruitgeschoven op de agenda, deze zullen later in werking treden. Zo zijn werkgevers nog niet verplicht om anonieme meldingen toe te staan. Deze bepaling wordt verder uitgewerkt in een Algemene Maatregel van Bestuur. TI-NL benadrukt echter het belang van anoniem melden. Het kan namelijk potentiële melders over de streep trekken en daarmee meer misstanden aan het licht brengen. Daarom adviseren wij werkgevers om anoniem melden per definitie toe te staan.

Verder is het toezicht op de naleving van de wet vooralsnog niet van toepassing. Ook dit moet verder worden uitgewerkt in een Algemene Maatregel van Bestuur. Het Huis voor Klokkenluiders is straks bevoegd om sancties op te leggen aan organisaties die zich niet aan de wet houden. Het Huis voor Klokkenluiders heeft dan de bestuursrechtelijke mogelijkheid om bijvoorbeeld een boete op te leggen. Wanneer beide bepalingen precies in werking zullen treden is nog niet bekend. Alle andere bepalingen zijn per direct geldend.

Welke acties nodig zijn voor de uitvoering 

Werkgevers moeten een aantal acties ondernemen om aan de richtlijnen te voldoen. Zij zijn per 18 februari 2023 verplicht om een centraal meldpunt te bieden waar (dreigende) misstanden en (dreigende) schending van interne regels gemeld kunnen worden. Daar moet een onafhankelijk onderzoeksteam aan gekoppeld zijn die de meldingen beoordeelt. Verder zijn werkgevers verplicht om een meldregeling te hebben waarin het meldproces beschreven staat. Deze regeling moet schriftelijk of elektronisch verspreid zijn onder alle werknemers, en moet instemming hebben van de OR of personeelsvertegenwoordiging (wanneer deze niet aanwezig zijn, is instemming nodig van de helft van het personeel).

Nu de wet op papier steeds meer vorm krijgt, komt het er op aan in hoeverre de nieuwe wettelijke bepalingen zullen worden nageleefd door werkgevers. Het lijkt onwaarschijnlijk dat grote bedrijven in de private sector op een dusdanig korte termijn voldoen aan de nieuwe wettelijke verplichtingen. TI-NL zal binnenkort een set met guidelines samenstellen voor werkgevers met als doel de implementatie van  de nieuwe wet in goede banen te leiden.