Vorige week vond in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek over het wetsvoorstel Plan van Aanpak Witwassen plaats. Naast de FIU, het Openbaar Ministerie, de Nederlandse Vereniging voor Banken en de Autoriteit Persoonsgegevens was ook Transparency International Nederland (TI-NL) hiervoor uitgenodigd.

In twee technische briefings en een rondetafelgesprek in twee blokken werden de Kamerleden geïnformeerd over het wetsvoorstel. In de verschillende sessies zijn veel vragen van de Kamerleden beantwoord en er was veel interesse in de inbreng.

Het wetsvoorstel tegen witwassen

Het doel van het wetsvoorstel is om witwaspraktijken en het financieren van terrorisme beter tegen te gaan. De maatschappelijke urgentie om witwassen tegen te gaan is groot. Witwassen ondergraaft het vertrouwen van de burger in de financiële sector. Criminelen gebruiken het witgewassen geld voor eigen gewin en om verdere criminele activiteiten mee te financieren. In eerder onderzoek is berekend dat jaarlijks bijna 16 miljard wordt witgewassen in Nederland, gerelateerd aan drugshandel, mensenhandel en fraude, waaronder corruptie. Het feitelijke getal wordt nog hoger ingeschat en waarschijnlijk is dit slechts het topje van de ijsberg. Uiteindelijk betaalt de gewone burger hiervoor de prijs, niet alleen via hogere belastingen, maar ook doordat de samenleving onveiliger wordt en de rechtsstaat wordt ondermijnd. Tegelijkertijd dient die bestrijding niet te leiden tot beperkingen van de financiële dienstverlening, want ook die raken de burger.

Het wetsvoorstel noemt in ieder geval drie belangrijke wijzigingen van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft):

1. Het verbod op contante betalingen voor goederen vanaf €3000,-
2. Het gezamenlijk monitoren van transacties door banken
3. Het uitwisselen van gegevens tussen instellingen bij cliëntonderzoek

Rondetafelgesprek Tweede Kamer

Hieronder een korte samenvatting en duiding van de verschillende sessies tijdens het rondetafelgesprek.

Technische briefing wetenschapstoets

Een nuttige en feitelijke uiteenzetting van de toets werd verzorgd door Prof. Dr. Jacco Wielhouwer (VU) en Dr. Joras Ferwerda (UU). Zij onderschrijven het belang van het wetsvoorstel en de verwachte verbetering met weloverwogen effecten op de privacy. Hun belangrijkste aanbeveling is om vooraf concrete doelen te bepalen voor de effectiviteit, de resultaten te meten en de doelmatigheid te evalueren. De minister is gevraagd om een schriftelijke reactie op de wetenschapstoets.

Technische briefing Raad van State

Dit was een toelichting van de Raad van State (RvS) op hun eerdere advies uit 2021 op het vorige wetsvoorstel. De Kamerleden kregen bij aanvang duidelijk mee dat de RvS niet in kon gaan op het huidig voorliggend wetsvoorstel omdat de regering hier geen advies voor had gevraagd. Wel lichtten zij toe wat de eerdere knelpunten en constateerden dat hun advies aandacht heeft gekregen en er nuttige aanpassingen zijn gedaan in het wetsvoorstel. Verder gaven zij aan dat er door de Kamer een zuivere afweging plaats moet vinden ten aanzien van doelmatigheid en privacy.

Rondetafel blok 1 – Toegevoegde waarde in de praktijk

In dit eerste blok namen deel: Anita van Dis (Openbaar Ministerie – OM), Hennie Verbeek-Kusters (FIU-NL) en Norbert Siegers (TMNL). Zij gaven ieder vanuit hun eigen perspectief aan wat de meerwaarde van deze wet is. Van het OM hoorden de Kamerleden hoe opsporing en vervolging met deze wet effectiever kunnen zijn en hoe nodig dit is gezien het witwasprobleem in Nederland. Ook de FIU omarmt de gegevensdeling van risico’s en de gezamenlijke transactiemonitoring en legde uit hoeveel effectiever de keten hiermee wordt. TMNL kon diverse technische vragen goed beantwoorden, zoals bijvoorbeeld over de pseudonimisering. Praktijkvoorbeelden van alle drie de deelnemers boden inzicht in de verbetering van effectiviteit die het wetsvoorstel mogelijk maakt.

Rondetafel blok 2 – Aandachtspunten bij de uitvoering

Met Aleid Wolfsen (Autoriteit Persoonsgegevens – AP), Peter van Leusden (Transparency International Nederland – TI-NL) en Medy van der Laan (Nederlandse Vereniging voor Banken – NVB) aan tafel was de focus in dit blok met name de proportionaliteit en de effectiviteit.

Over het algemeen is TI-NL van mening dat het wetsvoorstel bij invoering een belangrijke verbetering in de strijd tegen witwassen kan betekenen. Maar er zijn een aantal kanttekeningen te maken. Het wetsvoorstel zet te weinig aan tot een meer gerichte en risico-gebaseerde aanpak tegen witwassen. Ook is er te weinig kennis(deling) over hoe de voorgestelde maatregelen ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering in de praktijk werken. Ook zijn de structurele nalevingskosten van het wetsvoorstel enorm en de vraag is of de middelen zo op de meest effectieve manier ingezet worden in de strijd tegen witwassen. TI-NL pleit voor meer regie vanuit de overheid, een meer gerichte en risico-gebaseerde aanpak, een uniforme werkwijze binnen de EU en liefst ook daarbuiten en een gedeelde verantwoordelijkheid. Want zoals expertlid van TI-NL Peter van Leusden zegt: “poortwachter zijn we allemaal”.

Duidelijk werd dat de AP van mening is dat het wetsvoorstel niet proportioneel is terwijl de effectiviteit nog niet vaststaat. Het aannemen van het wetsvoorstel in deze vorm zou volgens het AP leiden tot onrechtmatigheid en zou een toets van de AP niet doorstaan. De NVB verduidelijkte de strekking van het wetsvoorstel, de verbetering van trefzekerheid en kwaliteit door gerichtere detectie en de beperkte privacy impact ten opzichte van de huidige praktijk. Belangrijke elementen werden nuttig verduidelijkt voor Kamerleden en deelnemers om mogelijke misvattingen te voorkomen. De AP heeft haar eindoordeel aangehouden en reageerde positief op de uitnodiging om verder inhoudelijk in gesprek te gaan.

Al met al waren het nuttige en boeiende sessies waarbij het vuur met name in de staart zat. Er zijn belangrijke argumenten en perspectieven voor het voetlicht gebracht. Maar duidelijk werd dat de meningen en interpretaties over dit wetsvoorstel nog steeds uiteenlopen. Tweede Kamerlid Eelco Heinen (VVD) benadrukte dit nadat de Kamer naar de experts had geluisterd: “Ik merk toch dat er veel interpretatieverschillen zijn over de feiten. En dat maakt het voor ons toch wel heel lastig om hier een oordeel over te vellen.” De volgende stap zal het schriftelijk verslag van het wetsvoorstel zijn. De verwachting is dat de inbreng daarvoor rond 23 februari openbaar wordt gemaakt.

Het rondetafelgesprek zelf terugkijken? Zie: Wetsvoorstel Plan van Aanpak Witwassen | Debat Gemist (tweedekamer.nl)

Lees hier onze position paper als reactie op het wetsvoorstel Plan van Aanpak Witwassen.