In brieven aan verschillende politieke partijen heeft Transparency International Nederland hun kandidaatstellingscommissies opgeroepen integriteit prioriteit te maken bij het samenstellen van de kandidatenlijsten voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Transparency vraagt partijen onder meer alleen kandidaten op de kieslijst zetten die bereid zijn de integriteitsregels van de Tweede Kamer na te leven en die tot tenminste twee jaar na afloop van hun politieke mandaat geen lobbyist zullen worden voor een sector waar zij als Kamerlid bij waren betrokken.
Kandidaatstellingscommissies hebben macht
Omdat de gekozen Kamerleden het hoogste orgaan vormen in onze democratie, is het lastig hen sancties op te leggen wanneer zij tijdens hun mandaat integriteitsregels niet naleven. “Dit is lang een kwestie van eer geweest, maar we zien de vanzelfsprekendheid dat een Kamerlid een voorbeeldfunctie heeft hier en daar afbrokkelen,” zegt Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland. “De sancties die de Kamer kan opleggen aan Leden die niet meewerken aan de toch al beperkte maatregelen om integriteit te waarborgen hebben niet echt tanden. Politieke partijen hebben meer middelen: zij kunnen Kamerleden die niet voldoen aan hun ethische normen van de kandidatenlijst weren. Wij willen de kandidaatstellingscommissies van de verschillende partijen graag wijzen op deze macht en op de verantwoordelijkheid die dat met zich meebrengt”.
Schijn van belangenverstrengeling
Dit betekent onder meer dat er gesprekken met kandidaten moeten worden gevoerd over hun ethische grenzen, maar ook dat zij goed moeten worden voorbereid op dilemma’s waar zij tijdens hun mandaat mee te maken kunnen krijgen. Van der Laan: “In Nederland zien we bijvoorbeeld maar zelden dat politici zich onthouden van stemming waarbij zij een belangenconflict hebben, bijvoorbeeld wanneer zij of hun familie aandelen bezitten van een bedrijf dat wordt geraakt door specifieke wetgeving. Vaak is dit geen onwil, maar een gebrek aan bewustzijn. Maar het is altijd eervol is om de schijn van belangenverstrengeling te vermijden”.
Regels van de Kamer
Ook vraagt Transparency aan partijen om van hun kandidaten te eisen dat zij zich committeren aan de gedragscodes en normen van de Tweede Kamer zelf. Dat lijkt een open deur, maar dat is het niet. Zo kent de Tweede Kamer kent drie openbare registers waarin Kamerleden hun belangen kunnen vermelden: het geschenkenregister, het reizenregister en het register nevenfuncties. Deelname aan deze registers is verplicht, maar de Kamer kent slechts beperkte sancties wanneer gekozen volksvertegenwoordigers dit nalaten. Van der Laan: “Deze registers zijn cruciale instrumenten om voor transparantie te zorgen en zo belangenverstrengeling, corruptie en omkoping te voorkomen. Registratie maakt controle mogelijk en brengt discussie op gang over wat wel en niet wenselijk is; dat geeft kiezers de mogelijkheid de belangenafwegingen van hun vertegenwoordigers te evalueren”.
Niet alle Kamerleden werken mee aan registratie van bijvoorbeeld neveninkomsten, die wel aanzienlijk kunnen zijn. Zo weigert het Kamerlid Thierry Baudet zijn inkomsten op te geven uit de verschillende BV’s die hij naast zijn Kamerlidmaatschap is gestart, waaronder een uitgeverij, een handel in NFT’s en een bezorgdienst van maaltijdpakketten; hij is hiervoor het afgelopen jaar voor 7 dagen uitgesloten van deelname aan vergaderingen, de zwaarste sanctie voor het niet naleven van de regels. Van der Laan: “Baudet mag doen wat hij wil met het mandaat dat hij van zijn kiezers heeft gekregen, dat hoort bij de democratie. Maar kiezers moeten hem daar ook op kunnen afrekenen en daarvoor is transparantie een vereiste.
“Partijen die integriteit en transparantie hoog in het vaandel hebben staan kunnen laten zien dat ze het goede voorbeeld willen geven door duidelijke voorwaarden te stellen aan hun eigen mensen. In onze ervaring willen de meeste partijen dat ook graag, wij proberen ze daarop scherp te houden en reiken hen een aantal punten aan om op te letten”.