Amsterdam, 5 september 2023 – Voor de komende de Tweede Kamerverkiezingen in november zijn alle politieke partijen druk bezig met het treffen van voorbereidingen. Eén belangrijke onderdelen hiervan is het schrijven van een verkiezingsprogramma. TI-NL heeft alle partijen een brief gestuurd met aanbevelingen om corruptie in Nederland te bestrijden. Met deze brief wil TI-NL het belang benadrukken van het opnemen van voorstellen die bijdragen tot een integere overheid, een veilige meldcultuur en een transparantere politiek. Dit is cruciaal voor het bevorderen van het vertrouwen in de overheid en politiek. 

Een integere politiek

De Nederlandse politiek wordt gedragen door grote aantallen mensen van goede wil. Toch ligt het vertrouwen in de politiek op een laag niveau. Te veel mensen hebben het gevoel dat er geen gelijk speelveld bestaat en dat de beslissingen worden genomen door grote, kapitaalkrachtige belangen en politici die vooral hun eigenbelang vooropstellen. Om dat beeld weg te nemen zijn zou de politiek een aantal concrete maatregelen kunnen nemen om gelijke toegang en integriteit beter te waarborgen:

• Invoering van een overheidsbreed lobbyregister maakt transparant wie er invloed probeert uit te oefenen op het beleid en wie toegang heeft tot politici en ambtenaren. Door transparantie het uitgangspunt te maken in plaats van de uitzondering zou hiermee ook een belangrijk voorbeeld worden gesteld dat veel toegevoegde waarde zal hebben in het versterken van het publieke vertrouwen in de overheid.
• Transparantie werkt het best als deze van meerdere kanten wordt gegeven. Voeg daarom aan elk stuk wetgeving een lijst toe met stakeholders die hebben meegepraat, wat hun inbreng was en hoe de regering hun inbreng beoordeelt, een zogenoemde lobbyparagraaf. Alle wetsvoorstellen en kabinetsbesluiten zouden een dergelijke lobbyparagraaf moeten hebben.
• Een verplichte afkoelperiode voor bewindspersonen en Kamerleden met sancties bij overtreding voorzij als lobbyist aan de slag gaan zou duidelijk maken dat het de politiek menens is met het stoppen van de Haagse draaideur en het voorkomt dat partijen Kamerleden aantrekken die het ambt van volksvertegenwoordiger vooral zien als opstap in hun carrière. Het zou bovendien het vertrouwen in de zuiverheid van de politieke besluitvorming versterken wanneer Kamerleden minder persoonlijke belangen hebben bij de politieke keuzes die zij maken.
• De wachtgeldregeling voor politici wordt ten onrechte vaak gedemoniseerd. Politiek is geen gewone baan, het is een ambt met een grote mate van onzekerheid. Om te garanderen dat politieke keuzes zuiver zijn en om te voorkomen dat politici richting het eind van hun politieke loopbaan vooral bezig zijn met hun eigen carrière in plaats van met een juiste invulling van de macht die hen is toevertrouwd, vragen wij alle partijen de wachtgeldregeling te beschermen en waar mogelijk te versterken.
• De laatste jaren hebben wij on-Nederlands grote donaties gezien aan politieke partijen. Hier wreekt de wet van de remmende voorsprong zich: omdat Nederland zich lange tijd een integer en corruptievrij land waande, lopen wij achter waar het gaat om regelgeving rond partijfinanciering, wat ons buitengewoon kwetsbaar maakt voor zowel binnenlandse als buitenlands beïnvloeding in het politieke proces. Versterk de transparantiemaatregelen en regel subsidies voor lokale partijen zoals voorgesteld in de Wet op de Politieke Partijen.
• De Tweede Kamer kent een aantal registers waarin Kamerleden bijvoorbeeld hun ontvangen geschenken en hun nevenfuncties moeten opgeven. Wellicht het belangrijkste register ontbreekt nog: een asset-register waarin Kamerleden hun belangen zoals onder meer (grote) aandelenportefeuilles van henzelf en hun directe familie vastleggen.

Een overheid die consistent het goede voorbeeld geeft

Als de overheid haar voorbeeldfunctie niet goed waarmaakt werkt dat door in de hele samenleving. Integriteit wordt te vaak afgedaan met checkbox-compliance, terwijl het per definitie raakt aan de kern van waar wij als land voor staan.

• Consequenties bij corruptie moeten overheidsbreed doorwerken. Dat betekent bijvoorbeeld dat een bedrijf dat zich schuldig heeft gemaakt aan omkoping in het buitenland niet door de overheid wordt uitgenodigd om mee te gaan op een volgende handsmissie.
• Het VN-anticorruptie verdrag moet ook in Nederland handen en voeten krijgen. Dat betekent dat internationale regels tegen netwerkcorruptie en vriendjespolitiek ook in Nederland moeten worden doorgevoerd.
• In de strijd tegen corruptie is een accuraat en toegankelijk UBO-register, waarin zichtbaar is wie er binnen welke ondernemingen aan de touwtjes trekken, onontbeerlijk. De strijd tegen corruptie en witwassen is een gezamenlijke strijd van de overheid en de maatschappij. Het uitsluiten van het maatschappelijke middenveld en het achter slot en grendel laten verdwijnen van het UBO-register kan als gevolg hebben dat plegers van fraude en corruptie weer vrij spel krijgen in Nederland. Daarom roept TI-NL de wetgever op het legitieme belang te definiëren in overeenstemming met de uitspraak van het Europees Hof en te zorgen dat alle partijen met een legitiem belang toegang krijgen tot een accuraat UBO-register.
• Om sancties op te kunnen leggen aan buitenlandse politici die zich schuldig maken aan corruptie, moet de Europese Magnitskywet worden uitgebreid, zodat we mensen die zich schuldig maken aan corruptie op dezelfde manier kunnen sanctioneren als schendingen van mensenrechten.
• In de Nederlandse rapportage aan de VN ten behoeve van de rapportage over de Sustainable Development Goals (SDGs) moet Nederland daadwerkelijk inhoud geven aan verslaglegging van activiteiten rond de SDG-doelen van het tegengaan van omkoping, corruptie en illegale wapenhandel.
• Wanneer de overheid middelen confisqueert die zijn verkregen door bijvoorbeeld omkoping of corruptie, moeten deze in beslag genomen middelen in de eerste plaats worden aangewend om slachtoffers te compenseren, niet om de eigen kas te spekken.

Een cultuur van integriteit en bescherming van klokkenluiders

Vaak denken we over integriteit in termen van regels en handhaving, maar een cultuur van integriteit, waarin mensen het juiste doen, ook als niemand kijkt, is met afstand de beste manier om te werken aan een high-trust, corruptievrij Nederland.

• Maak ethiek en integriteit een eenduidig onderdeel van het onderwijs curriculum om jonge mensen al vroeg bewust te laten nadenken over de keuzes die zij maken en hoe die van invloed zijn op de samenleving en op hun eigen integriteit.

De afgelopen jaren is er veel verbeterd voor klokkenluiders, maar helaas bevat de nieuwe wetgeving nog steeds hiaten die even onnodig als schadelijk zijn. Het is van groot belang deze met spoed te dichten.

• Alle melders van misstanden dienen effectief te worden beschermd, ook als hun melding zaken betreft die niet het maatschappelijk belang raken. Deze vereiste voor bescherming is voor experts, laat staan klokkenluiders, vooraf nauwelijks in te schatten. Dit zal personen weerhouden een melding te doen en dit maakt Nederland onnodig kwetsbaar voor corruptie. Meldingen worden niet gedaan die wel gedaan zouden zijn als een klokkenluider vooraf weet dat hij of zij beschermd is. Het is moreel onverdedigbaar dat, zoals de regering recent schreef aan de Eerste Kamer, bijvoorbeeld corruptie of seksuele intimidatie pas als misstand wordt gezien als het gaat om een patroon.
• Alle klokkenluiders verdienen juridische, financiële en psychosociale ondersteuning.
• Voor bedrijven en organisaties die klokkenluiders actief tegenwerken moeten, zoals de nieuwe EU-richtlijn eist op korte termijn sancties gaan gelden.

Een integer bedrijfsleven

• De rapportage ten behoeve van de ESG-scores van bedrijven moet daadwerkelijk inhoud krijgen en het mag niet worden geaccepteerd als (grote) bedrijven dit als standaard checklist afdoen.
• De overheid moet niet langer het beleid tegen witwassen over de schutting gooien naar banken en het bedrijfsleven maar de overheid moet zelf de coördinatie en verantwoordelijkheid nemen om witwassen tegen te gaan en voldoende menskracht beschikbaar maken.
• De huidige procedures om witwassen tegen te gaan moeten dringend worden geëvalueerd, waarbij ook vragen moeten worden beantwoord als: worden de anti-witwasgelden wel effectief ingezet en is het wel verstandig alle ‘ongebruikelijke’ transacties te melden in plaats van te concentreren op ‘verdachte’ transacties.

Integriteit als Chefsache

Tot slot: herstel van vertrouwen vraagt meer dan doorvoeren van een aantal concrete maatregelen; het is ook aan de politiek om duidelijk te maken dat een integer Nederland met een betrouwbare overheid en een gelijk speelveld in de politiek een topprioriteit is.

• Een cultuur doorbreken gaat niet vanzelf, het is de toon die de muziek maakt. Veel van de problemen die we zien staan al lang op de radar van de politiek, maar de praktijk is weerbarstig. Om een echte verandering te bewerkstelligen die energie vrijmaakt voor verandering, zou Transparency International Nederland graag een Nationaal Anticorruptieplan zien, die overheidsbreed misstanden kan signaleren en effectieve oplossingen kan brengen.
• Het is niet altijd mogelijk om grote, structurele van binnenuit op te lossen – de aanhoudende problemen bij de belastingdienst zijn daar een goed voorbeeld van. Daarom zou het goed zijn als een nieuw kabinet een zware minister voor een Integriteit en Betrouwbare Overheid aan zou wijzen, wat in één klap duidelijk zou maken dat dat politiek het meent als zij zegt vertrouwen te willen herstellen. Deze minister zou ministerie-overstijgende, dwingende aanwijzingen moeten kunnen geven waar de overheid niet functioneert en moet daartoe uiteraard ook alle benodigde bevoegdheden en sanctiemiddelen krijgen om echt een verschil te kunnen maken.

Tweede Kamerverkiezingen: tijd voor verandering

Transparency International Nederland gelooft dat er veel mogelijk is voor de politiek om vertrouwen terug te winnen. De boven gepresenteerde voorstellen hebben tot doel bij te dragen aan een eerlijker en veiliger Nederland met meer vertrouwen in overheid en politiek. Dat begint natuurlijk met een goed verhaal waarbij een integere overheid en een transparante politiek centraal staan. Er zijn ook veel voorstellen om dit verhaal concreet invulling te geven. TI-NL moedigt leden van partijen van harte aan om in het geval dat bovenstaande aanbevelingen ontbreken in conceptversies van verkiezingsprogramma’s van hun partij, deze door middel van amendementen of moties alsnog in het verkiezingsprogramma te krijgen. TI-NL hoopt dat er zoveel mogelijk van deze goede ideeën in de nieuwe partijverkiezingsprogramma’s terug te zien zullen zijn.

Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie: