Amsterdam, 21 september 2023 – Het is inmiddels al bijna een jaar geleden dat in heel de Europese Unie UBO-registers volledig werden afgesloten van het publiek. Terwijl dat helemaal niet de bedoeling was. Volgens het Europese Hof zouden partijen met een legitiem belang toegang moeten krijgen tot nationale UBO-registers. De EU zal het legitieme belang zo moeten definiëren dat ook het maatschappelijke middenveld toegang tot het register behoudt.
De sluiting van de UBO-registers
Even terug in de tijd – wat speelt er precies? In november van vorig jaar kreeg het Europese Hof twee zaken voor zich over de openbaarheid van gegevens in het Luxemburgse UBO-register. Sinds 2018, werd er van EU-lidstaten verwacht dat zij een openbaar register bijhielden met daarin de gegevens van de ultimate beneficial owners (UBO’s – de uiteindelijke belanghebbende). De EU had namelijk ingezien dat maatschappelijke partijen, zoals onderzoeksjournalisten en ngo’s, een belangrijke rol spelen in het bestrijden van financiële misdaad. Ook in Nederland werd er een UBO–register opgesteld, waar iedereen tegen betaling een uittreksel kon aanvragen. Zo werd het voor iedereen mogelijk om erachter te komen wie de uiteindelijke eigenaren waren van in Nederland geregistreerde entiteiten.
Verschillende individuen waren echter tegen deze openbaarheid van UBO-gegevens. In Luxemburg spande zij een rechtszaak aan tegen het lokale register voor schending van privacy. Bij het Europese hof kregen zij uiteindelijk gehoor. Deze oordeelde dat het recht op privacy en de bescherming van persoonlijke gegevens is geschonden door de openbaarheid van het register. Meteen gingen registers in o.a. Nederland, Oostenrijk en Luxemburg dicht.
Het Nederlandse register
Momenteel kunnen slechts enkele partijen, zoals de FIOD en de belastingdienst, bij het Nederlandse UBO-register. Terwijl de rechter expliciet heeft gezegd dat partijen met een legitiem belang wel degelijk toegang moeten kunnen hebben tot het register. Maatschappelijke organisaties die zich bezighouden met het bestrijden van corruptie en witwassen hebben volgens de rechter een rechtmatig belang om toegang te hebben tot het register. TI-NL heeft recentelijk gereageerd op de consultatie voor de wetwijziging toegang UBO-register. Daarin heeft TI-NL de overheid geadviseerd de rechtelijke uitspraak te volgen en het maatschappelijke middenveld toegang te geven tot het UBO-register.
Een Europese definitie van ‘legitiem belang’
Ook op Europees niveau speelt de discussie rondom de term ‘legitiem belang’. De EU is namelijk bezig met het ontwerpen van de 6de anti-witwasrichtlijn. Deze richtlijn geeft lidstaten de handvaten om hun nationale anti-witwasstrategie te harmoniseren met die van andere deelstaten. Zo komt er binnen de gehele EU een strenge aanpak om witwassen van illegaal geld tegen te gaan. Het maatschappelijke middenveld heeft als public watchdogs een belangrijke functie in het onderzoeken van financiële misdaden en het aankaarten van misstanden.
Om ervoor te zorgen dat het legitieme belang van het maatschappelijke middenveld wordt gerespecteerd, moet de EU dit legitieme belang duidelijk definiëren in de nieuwe richtlijn. In 2015 was dit nog overgelaten aan de autoriteiten van alle deelstaten. Hierdoor was de toegang tot al dan niet bestaande UBO-registers een moeilijk en tijdrovende onderneming in veel landen. Zo kwam het voor dat organisaties voor elke individuele aanvraag moesten bewijzen dat zij een legitiem belang hadden in het inzien van de UBO-registratie van deze specifieke entiteit. Deze methode is inefficiënt en kost ook de overheid veel mankracht. Luxemburg heeft inmiddels al een oplossing gevonden door journalisten en maatschappelijke organisaties één keer te vragen hun legitieme belang te bewijzen waarna zij vrij toegang hebben tot het register. Deze oplossing zou in de gehele EU kunnen werken. Het huidige wetwijzigingsvoorstel in Nederland om toegang tot het UBO-register te regelen, stelt voor om de KvK de mogelijkheid te geven om categorieën van personen en organisaties met legitiem belang aan te wijzen. Deze categorieën moeten echter nog worden uitgewerkt bij algemene maatregel van bestuur.
De EU kan in de 6de anti-witwasrichtlijn aangeven dat academici, journalisten, en andere maatschappelijke organisaties een legitiem belang hebben in het kunnen inzien van het UBO-register. Veel landen zullen deze richtlijn volgen en hun register van slot halen. De EU-richtlijn zal ook moeten voorkomen dat de term ‘legitiem belang’ een onoverkoombaar obstakel wordt, door duidelijke en laagdrempelige eisen te stellen aan dit belang. Europese eisen aan het legitieme belang kunnen het daarnaast ook makkelijk maken voor organisaties om in meerdere landen toegang te krijgen tot het register. Hun legitieme belang is immers al bewezen. Er kan zo een goede balans gevonden tussen het recht op privacy en de cruciale bijdrage die het maatschappelijke middenveld levert aan de publieke controle en de democratie. In Nederland zou dit betekenen dat de overheid het wetwijzigingsvoorstel weer zal moeten wijzigen.
Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie:
