Amsterdam, 7 september 2023 – Recente onthullingen van Nieuwsuur en De Groene Amsterdammer schetsen wederom een verontrustend beeld over de rol van de Nederlandse brievenbusfirma in de oorlog in Oekraïne en het ontwijken van Europese sancties. Zo blijkt dat een Russisch energiebedrijf via een Nederlandse brievenbusfirma sancties ontwijkt, en dat Russische financiers van huurlegers die actief zijn in Oekraïne ook vestigingen hebben in Nederland. Hoe gaat dit precies in zijn werk?

Russische sanctieontwijking

Nieuwsuur berichtte recentelijk dat het Russische energiebedrijf VS Energy via een Nederlandse dochteronderneming nog steeds een significante marktpositie binnen de Oekraïense energiemarkt heeft. Het bedrijf is in handen van Alexander Babakov, de voormalige vice-voorzitter van de Doema. Samen met Yevgeny Giner, die een prominente rol speelt in de Russische wapenindustrie, en Mikhail Voedovin, het hoofd van een Moskouse maffiaorganisatie, heeft Babakov met VS Energy een zakenimperium gesticht. Babakov staat sinds 2014 op Europese sanctielijsten, nadat hij voor de invasie van de Krim stemde. Eerder al verscheen Babakov in de Panama Papers.  

Officieel is VS-Energy eigendom van drie Letten en twee Duitsers, en ontkent Babakov elke verwantschap met het bedrijf. De Oekraïense officier van justitie zegt echter dat er aanwijzingen zijn dat alle huidige eigenaren zakelijke relaties hebben met Babakov of Giner. De winsten van de Oekraïense assets van VS Energy lopen via een brievenbusfirma gevestigd in Amsterdam. Daarna komt het via een netwerk van dochterondernemingen vermoedelijk terecht bij Babakov. Een Nederlandse brievenbusfirma speelt hier kennelijk een cruciale rol in het ontwijken van sancties. 

Actieve rol van brievenbusfirma in oorlogsvoering

Nederlandse brievenbusfirma’s spelen echter ook een actieve rol in de oorlogsvoering van Rusland. De in Letland gevestigde Russische mediaoutlet iStories deed onderzoek naar waar Rusland de drones inkoopt die worden ingezet aan het front. Nu blijkt dat Chinese drones via tussenpersonen in Rusland terecht komen. Het Chinese bedrijf DJI verkoopt geen drones meer aan Rusland of Oekraïne. Toch blijven deze niet-militaire drones ontzettend populair bij beide landen. Een Russisch bedrijf importeert de drones uit Kazachstan en verkoopt ze door aan organisaties gelieerd aan het leger. Het Kazachse exporteursbedrijf Aspan Arba heeft dezelfde eigenaar als de Russische importeur. Aspan Arba koopt zijn drones in bij DJI Europe B.V., de Europese tak van DJI, dat zijn hoofdkwartier heeft in Nederland. Europese sancties verbieden deze handel, maar via een Nederlandse B.V. en een Kazachse onderneming komen er toch drones in Rusland die worden ingezet voor militaire operaties.  

Russische huurlingen

En niet alleen drones komen via Nederland aan het front terecht, maar ook huurlingen die meevechten met het Russische leger. Verschillende Russische multinationals onderhouden privélegers en rekruteren sinds het begin van de oorlog actief vrijwilligers. Onder andere de aluminiumproducent Rusal, de gasproducent Novatek, en vastgoedontwikkelaar PIK Group zijn betrokken bij de werving en financiering van deze huurlegers. Alle drie de partijen hebben één of meerdere bedrijven gevestigd in Nederland en kunnen zo dus zaken blijven doen binnen de EU. Via Nederland kunnen zij bijdragen aan de Russische oorlogsvoering.  

Waarom het mis kan gaan

De lijst van Russische bedrijven die in Nederland staan geregistreerd is door de jaren heen al flink geslonken. Na de annexatie van de Krim vonden verscheidene trustkantoren het noodzakelijk om afscheid te nemen van risicovolle Russische klanten. Dankzij een Nederlandse spoedwet is het inmiddels al een jaar verboden voor trustkantoren om hun diensten aan te bieden aan Russische of Belarussische klanten. Daarnaast is er tegenwoordig scherper toezicht op trustkantoren, waardoor het aantal trustkantoren met vergunningen is afgenomen. Toch blijft er nog een significante ongereguleerde markt in trustdiensten bestaan. Russische bedrijven in Nederland maken waarschijnlijk dan ook gebruik van deze illegale trustdientsverleners. Onderzoek door de Groene Amsterdammer wees erop dat de eerdergenoemde PIK Group mogelijk gebruik maakt van Nederlandse ‘directeuren’ om zo de gereguleerde trustsector te omzeilen.  

TI-NL heeft zich vaker uitgesproken over de ondermaatse uitvoering van de sancties in Nederland en de Nederlandse trustsector. Zo is het zeer de vraag of de trustdienstverlening überhaupt gewenst is wanneer doorstroomvennootschappen een geliefd instrument zijn om geld wit te wassen, belasting te ontduiken of sancties te omzeilen. Ook heeft TI-NL al eerder aanbevelingen gedaan om de Nederlandse sanctieaanpak te verbeteren. Om te voorkomen dat de Nederlandse financiële infrastructuur wordt misbruikt, moet de overheid actie ondernemen. De controle op export van gesanctioneerde producten moet verbeterd worden en er is strengere handhaving nodig om de ondergrondse trustsector aan te pakken. Meer transparantie over eigendomsstructuren en een toegankelijk en accuraat UBO-register kunnen ook helpen. Uiteindelijk moet een systematische aanpak van de zwaktepunten in ons financiële stelsel leiden tot meer transparantie en integriteit.

Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie: