Amsterdam, 11 oktober 2023 – Uit een recente analyse van Transparency International EU (TI-EU) wordt de gevoeligheid van het Europees Parlement voor belangenverstrengeling pijnlijk duidelijk. Eén op de acht nevenactiviteiten van Europarlementariërs vindt plaats bij organisaties die in het Europese lobbyregister zijn opgenomen. Daarbij lijken enkele Europarlementariërs zelfs meer te verdienen met nevenactiviteiten dan het salaris dat de EU uitbetaalt. Met Qatargate in het achterhoofd en Europese verkiezingen op komst stelt TI-EU dat deze gevoeligheid voor private belangen aangepakt moet worden. Het Europese parlement stemde recent in met verscheidene nieuwe regels om dit aan banden te leggen.

Belangenverstrengeling in de Europese politiek is een aanhoudend probleem. Vorig jaar werd het Europees Parlement nog opgeschrikt door Qatargate; het grote corruptieschandaal waarbij Qatar, Marokko en Mauritanië Europees beleid probeerden te beïnvloeden door Europarlementariërs steekpenningen te geven. Dit schandaal vestigde opnieuw de aandacht op de integriteitsregels binnen de EU in de aanloop naar de Europese verkiezingen van volgend jaar. TI-EU laat zien dat het Europees Parlement kwetsbaar blijft in het weren van private invloeden op het besluitvormingsproces. Hoe effectief is de EU nog in het tegengaan van ongewenste externe invloed, corruptie en belangenverstrengeling?

De kwetsbaarheid van het Europees Parlement

Momenteel mogen Europarlementariërs (on)betaalde nevenactiviteiten uitvoeren zonder restricties op het aantal, type werk of de behaalde inkomsten. TI-EU zocht daarom uit hoeveel nevenfuncties Europarlementariërs hebben, bij welke organisaties deze functies worden uitgevoerd, en hoe de opgave van deze functies in de praktijk uitpakt.

In totaal hebben 705 Europarlementariërs samen 1678 nevenactiviteiten opgegeven, gemiddeld meer dan twee per parlementariër. Daarbij stelt TI-EU dat ongeveer 36 parlementariërs met de inkomsten uit die activiteiten mogelijk meer inkomen genereren dan het salaris dat een Europarlementariër ontvangt (€9,975.42 bruto per maand). De analyse van TI-EU laat zien dat Europarlementariërs dankbaar gebruik maken van het gebrek aan restricties op nevenactiviteiten. Wat deze cijfers nog navranter maakt is het aantal functies bij organisaties die opgenomen zijn in het Europese transparantieregister én de gebrekkige naleving van regels rondom registratie van nevenactiviteiten.

TI-EU stelt dat 12 procent van alle gemelde nevenactiviteiten een relatie hebben met organisaties die zijn geregistreerd in het transparantieregister van de EU. Registratie in dit register is verplicht voor organisaties die besluit- en beleidsvorming binnen de EU proberen te beïnvloeden. Dit houdt in dat één van de acht nevenactiviteiten van Europarlementariërs gelinkt is aan organisaties die lobbyen in Brussel. Ook zijn er verschillende Europarlementariërs die naast hun parlementaire taken een functie als advocaat, consultant of lid van een raad van bestuur bekleden. Deze functies zorgen voor een verhoogd risico op belangenverstrengeling vanwege de bijkomende vertrouwensrelatie en de noodzaak in het belang van de klant te handelen. Waar volksvertegenwoordigers bovenal geacht worden het publieke belang te dienen, lijkt (een deel van) het Europees Parlement verstrengeld met de private sector.

Gebrekkige registratie zit controle in de weg

Gezien de veelvoorkomende nevenactiviteiten in het Europees Parlement is een correcte en volledige registratie van groot belang om toe te zien op belangenverstrengeling. Europarlementariërs waren tot voor kort dan ook verplicht om altijd melding te maken van nevenactiviteiten en de bijbehorende financiële compensatie. In de praktijk geven zij echter te weinig openheid van zaken. Bij één op de vijf opgegeven nevenactiviteiten ontbreekt informatie over de inkomstenbron, het karakter van de activiteit, de aard van  nevenfuncties van de parlementariër, of het bezit van aandelen. Verder mist bij de opgave van externe dienstverbanden in bijna de helft van de gevallen informatie over de exacte functie, de naam van de werkgever, en of het gaat om een zelfstandig ondernemerschap.

Al met al maakt dit voor een gebrekkige registratie die te weinig informatie geeft om belangenverstrengeling duidelijk en snel te kunnen herkennen. Zonder nieuwe regels wordt het dan ook ingewikkeld om de onderste steen boven tafel te krijgen. Hoezeer de schijn van belangenverstrengeling ook bestaat.

Nieuwe integriteitsregels

Naar aanleiding van Qatargate heeft het Europees Parlement recent ingestemd om haar integriteitsregels aan te passen om zodoende meer inzicht te geven in de belangen van Europarlementariërs. De regels zijn per 1 november 2023 van kracht.  TI-EU riep op om alle nevenfuncties van Europarlementariërs te verbieden, de informatievoorziening preciezer en completer te maken, én meer informatie over Europarlementariërs (belangenverklaringen, giften, aanwezigheid bij lobby-bijeenkomsten etc.) publiek vrij te geven. De publiek beschikbare informatie van de Nederlandse Tweede Kamer over nevenfuncties, giften en Kameractiviteiten wordt daarbij als voorbeeld genomen.

Ondanks de bevindingen en aanbevelingen van TI-EU lijken de aangenomen aanpassingen om belangenverstrengeling in het Europees Parlement tegen te gaan een gemiste kans om grootschalige hervormingen door te voeren. Hoewel er een beperkte afkoelperiode van zes maanden is ingesteld en de registratievereisten omhoog zijn gegaan, zijn fundamentele veranderingen uitgebleven. Zo mist er daadwerkelijk onafhankelijk toezicht op de registratie en een naleving- en sanctiemechanisme bij overtredingen. Nevenfuncties bij organisaties uit het transparantieregister blijven mogelijk, ook al moeten ze nu wel geregistreerd worden. Sommige hervormingen zijn zelfs een stap achteruit, zo hoeven bepaalde categorieën nevenfuncties pas boven een drempel van 5000 euro opgegeven te worden.

Verkiezingstijd in Nederland en Europa