Amsterdam, 18 januari 2024 – Tussen 11 en 15 december vond de tiende Conferentie van de Staten (CoSP) plaats in Atlanta. De deelnemende landen zijn Partij van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen corruptie (UNCAC). Transparency International Nederland riep de demissionaire ministers van BZK, J&V en BZ op om in te zetten op betere transparantienormen rondom politieke financiering. Ondanks de voortgang die gemaakt is op enkele andere punten, is een resolutie rondom politieke financiering uitgebleven tijdens de CoSP10.

Het Verdrag van de Verenigde Naties tegen corruptie is het enige legaal bindende multilaterale anti-corruptieverdrag ter wereld. Het verdrag werd ondertekend in 2003 door de Algemene Vergadering van de VN, en trad in werking in 2005. Ondertussen zijn 185 VN-landen Partij, verder zijn ook de Cookeilanden, de Heilige Stoel, de Palestijnse Staat en de EU onderdeel van het verdrag. De plenaire bijeenkomst, in de vorm van de Conferentie van de Staten die Partij zijn, is opgericht om de capaciteit van, en samenwerking tussen, de Staten te verbeteren. Daarbij wordt de implementatie van de UNCAC geanalyseerd en actief gepromoot. Tijdens elke bijeenkomst van de CoSP, welke voor het eerst in 2006 plaatsvond, kunnen er daarnaast resoluties aangenomen worden die artikelen uit het verdrag verder uitwerken of nieuwe punten toevoegen. In dit artikel vat Transparency de uitkomsten van de tiende CoSP samen.

Transparency op de CoSP10

Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland (Transparency), was met een observerende status onderdeel van de Nederlandse delegatie in Atlanta. De hoofddoelen van Transparency voor de CoSP10 zijn terug te leiden op de brief die verstuurd is aan de demissionaire ministers. Deze is vooral gefocust op striktere regulering en betere transparantie rondom politieke financiering. Helaas heeft dit punt niet de prioriteit gekregen die het volgens Transparency verdient had. Hoewel het er dan ook op lijkt dat geopolitieke spanningen een afzwakkend effect op verschillende resoluties hebben gehad, zijn er op enkele belangrijke punten alsnog stappen vooruit gezet. Een van die punten is het verder betrekken van het maatschappelijk middenveld in het gesprek met overheden. De CoSP10 zag in dat licht het hoogste aantal deelnemende NGO’s ooit. Een statement van het Verenigd Koninkrijk, namens 56 landen, waarin gecommitteerd is aan meer transparantie en het verder betrekken van het maatschappelijk middenveld bij de Conferentie onderstreept die trend verder.

De geboekte vooruitgang

Naast de bovengenoemde vooruitgang in het betrekken van het maatschappelijk middenveld in de dialoog voor, tijdens en na de CoSP zijn op enkele andere onderwerpen ook mooie stappen gezet. Zo is er een resolutie van Nigeria aangenomen betreffende het UBO-register. In die registers staat wie de eigenaar is van een organisatie, of wie er zeggenschap of een belang in heeft. De registers helpen criminele activiteiten te voorkomen en op te sporen, zoals fraude, witwassen en terrorismefinanciering. De resolutie van Nigeria stimuleert het bijhouden van historische gegevens en het openstellen van het register voor nationale autoriteiten.

Het probleem dat Transparency in Nederland met het register signaleert is hier echter niet mee opgelost. De resolutie roept namelijk niet op tot het openstellen van het register voor het maatschappelijk middenveld. Nederland houdt het register ondertussen, na een uitspraak van het Europese Hof van Justitie, gesloten voor journalisten en NGO’s. Ook wanneer ze een legitiem belang kunnen formuleren. In de EU plaatst Nederland zich daarmee in een rijtje met Cyprus, Malta en Griekenland.

Daarnaast is er vooruitgang geboekt op verschillende thema’s die tot nu toe nog niet geadresseerd zijn door de CoSP. Voor het eerst hebben de Staten namelijk resoluties aangenomen op het gebied van klokkenluidersbescherming, gender, overheidsaanbestedingen en de connectie tussen corruptie en de georganiseerde  misdaad. Het erkennen van deze thema’s in het licht van corruptie is een belangrijke eerste lans die gebroken is voor verdere vooruitgang. Deze resoluties zijn helaas niet bindend, maar ze verrijken het wereldwijde debat over corruptie wel. Op enkele van deze belangrijke kwesties is nu consensus bereikt, en in sommige gevallen is er al een raamwerk voor vervolgstappen vastgelegd. Op die manier wordt de wereldwijde strijd tegen corruptie verder versterkt en geactualiseerd.

Wat beter had gemoeten

De grootste omissie van deze CoSP is, zoals gezegd, het gebrek aan vooruitgang in het versterken van transparantienormen rondom politieke financiering. In de afgelopen negen bijeenkomsten ontbrak er steevast een resolutie over politieke financiering. CoSP10 is helaas geen uitzondering geworden op die regel. Juist nu meer dan de helft van de wereldbevolking (!) in 2024 naar de stembus mag, is een ferme resolutie op dit gebied van groot belang. Democratische processen vallen of staan namelijk met financiële openheid. Die openheid voorkomt beïnvloeding door buitenlandse mogendheden, malafide actoren en de georganiseerde misdaad. Als financiële bijdragen aan politieke partijen, verkiezingscampagnes en kandidaten ondoorzichtig zijn krijgt corruptie de wind in de zeilen, gedijt cliëntelisme en stijgen de kosten van het verkiezingsproces. Dit alles draagt bij aan het sterk afnemende vertrouwen in de democratie wereldwijd.

Ook de oproep van Transparency International en andere maatschappelijke organisaties voor het centraal stellen van de slachtoffers in de strijd tegen corruptie kreeg niet de gewenste aandacht in de resoluties. Onderdeel van deze op het slachtoffer gerichte aanpak van corruptie is deelname van het slachtoffer in het proces en compensatie voor geleden schade. Hoewel er uitgebreid stilgestaan is bij deze kwestie tijdens speciale evenementen en plenaire vergaderingen hebben de Staten er niet de prioriteit aan gegeven waarop Transparency had gehoopt. Wanneer dit alles bij elkaar opgeteld wordt dan kunnen we spreken van een wisselend succes. Waar de positie van het maatschappelijk middenveld verder erkend en versterkt is, heeft CoSP10 het wat Transparency betreft vooral nagelaten werk te maken van heldere transparantienormen rondom politieke financiering.

Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie: