Terwijl de Europese Commissie zich na het grote omkoopschandaal door Qatar zorgen maakt over beïnvloeding door regimes van buiten de EU, blijft goede regelgeving die transparantie rond beïnvloeding van beleidsmakers moet garanderen uit. Transparency International EU vergeleek de regels voor lobbyisten in de verschillende Europese landen en stelt vandaag vast dat transparantie rond politieke besluitvorming in veel landen, waaronder Nederland, maar zeer beperkt is geregeld. Hierdoor houdt Europa de deur open voor directe en indirecte omkoping.

Defense of Democracy-pakket

Een aantal grote omkopingschandalen door onder meer Qatar heeft het gevaar van buitenlandse beïnvloeding in Brussel stevig op de agenda gezet. Met het zogenaamde Defense of Democracy-pakket heeft de Europese Commissie een aantal regels in voorbereiding om beïnvloeding door buitenlandse mogendheden tegen te gaan. Volgens Transparency spant de Commissie hiermee echter het paard achter de wagen.

Lobby-expert Bart Vollebergh van Transparency International Nederland: “In plaats van te zorgen voor heldere en eenduidige regels voor álle vormen van beleidsbeïnvloeding, zoekt de Commissie naar manieren om specifiek niet-Europese lobbyisten in kaart te brengen. Dit is tot mislukken gedoemd omdat dit lastiger is uit te voeren, maar bovendien is het kortzichtig: vormen van corruptie zoals omkoping komen niet alleen van buiten de EU maar ook van binnenuit. Het is daarom veel logischer om heldere regels op te stellen die de activiteiten van alle lobbyisten transparant, controleerbaar en ethisch houden. Een aantal landen en Europese instellingen laat zien dat dit ook gewoon kan, als je maar wílt”.

Nederland slaat op alle punten de plank mis

Na vergelijking van de lobbyregels in de verschillende EU-lidstaten en bij de Europese instellingen zelf, stelt Transparency International EU vast dat veel landen geen lobbyregister hebben. In sommige landen die wel een vorm van lobbyregister kennen is deze zo zwak dat het effectief genegeerd kan worden; dit geldt onder meer voor Nederland.

Senior Policy Officer Raphaël Kergueno van Transparency International EU: “Lobbyregisters zijn in een deel van de Europese landen gelukkig de gewoonste zaak van de wereld, maar helaas niet overal. Dat een land als Nederland hier zo achterloopt is moeilijk te begrijpen. De huidige zorgen in Europa over omkoping en beïnvloeding door landen van buiten de EU – met Qatargate als duidelijk voorbeeld – maken het nog belangrijker om snel vorderingen te boeken en tot een minimale Europese standaard te komen, waar landen als Nederland dan ook aan moeten gaan voldoen”

Criteria voor lobbyregister

In haar vandaag gepubliceerde vergelijking beoordeelt Transparency International EU de lobbyregisters in de verschillende lidstaten aan de hand van een aantal criteria:

• Geldt er een brede definitie van lobby, of worden de facto de meeste lobbyisten uit het register gehouden omdat zij niet voldoen aan een beperkte definitie van wat lobbyist betekent?
• Is inschrijving in het register verplicht of vrijwillig?
• Is het register openbaar?
• Is aan het register gekoppeld aan een afdwingbare gedragscode, die bijvoorbeeld omkoping (“giften”) verbiedt en overtredingen sanctioneert?
• Worden individuele interacties tussen lobbyisten en beleidsmakers vastgelegd?

Nederland kent effectief geen lobbyregister

Voor Nederland geldt dat er bij de meeste instituties – van gemeenten tot regering, en van ministeries tot de Eerste Kamer – überhaupt geen lobbyregister bestaat. Alleen de Tweede Kamer kent een rudimentaire vorm van een lobbyregister, maar de enige vereiste waaraan deze voldoet is het beginsel van openbaarheid. Veruit de meeste lobbyisten en lobbyorganisatie mogen zich hier zelfs niet in inschrijven, omdat de criteria om als lobbyist te worden erkend erg streng zijn.

Dit geldt ook voor Transparency International en onze medewerkers. Voor het kalenderjaar 2024 zijn wij opnieuw afgewezen voor inschrijving in het lobbyregister, terwijl het actief contacteren van Kamerleden en het beïnvloeden van beleid tot onze expliciete doelstellingen behoren. Vollebergh: “Transparency International is een lobbyorganisatie, wij komen er rond voor uit dat wij Kamerleden willen beïnvloeden om bijvoorbeeld strengere wetten rond lobbyen vast te stellen. Wij hebben regelmatig contact met Kamerleden van allerlei fracties en soms hebben wij zelfs de eer mee te mogen denken over moties of Kamervragen. Toch, als wij ons in het kader van transparantie willen inschrijven in het zogenaamde lobbyregister, dan wijst de Tweede Kamer dat af omdat wij volgens de gehanteerde definitie geen lobbyisten zijn. Daarmee is dit enige lobbyregister dat Nederland kent een totale wassen neus, opnieuw een teken dat transparantie rond lobby in Nederland nog ver weg is”.

Het rapport met de vergelijking van de lobbyregisters en lobbyregels in de verschillende Europese landen is te vinden op de website van Transparency International EU: https://transparency.eu/briefing-lobby-transparency-in-the-eu/