Transparency International Nederland omarmt advies Raad van State over wetsvoorstel Regels gewezen bewindspersonen en roept vertrekkende bewindslieden Rutte IV op zich aan de nieuwe normen te houden

Eindelijk wordt er een grote stap vooruit gezet; dat is de reactie van Transparency International Nederland op het recent gepubliceerde advies van de Raad van State over de wet Regels gewezen bewindspersonen. Expert politieke integriteit Bart Vollebergh van Transparency: “Wij zijn blij dat ook de Raad van State erop wijst dat deze wet onderdeel moet zijn van een cultuuromslag in Den Haag, waar nog steeds bijna de helft van de gewezen politici lobbyist wordt. Het advies biedt bovendien uitstekende aanknopingspunten om de wet verder te verbeteren”.

Mix van principiële en praktische maatregelen

De Wet regels gewezen bewindspersonen is mede tot stand gekomen op basis van adviezen van Transparency International Nederland, maar er zijn veel mensen die hebben bijgedragen aan de wet zoals deze er nu ligt. “Zonder de inzet van Pieter Omtzigt van NSC en Laurens Dassen van Volt was deze wet er niet gekomen. Waar wij regelmatig kritiek hebben op de manier waarop de regering zich verhoudt tot maatregelen voor integriteit en transparantie, daar heeft Rutte IV dit serieus opgepakt met een mix van principiële en praktische maatregelen. Er lijkt zowaar een consensus te ontstaan dat de politieke cultuur in Nederland op dit punt moet veranderen.”

Kabinet, let op de nieuwe norm!

De Raad van State wijst er terecht op dat de nieuwe regels gezien moet worden binnen een bredere discussie over de politieke cultuur. Volgens Transparency ligt het dan ook voor de hand dat afzwaaiende bewindslieden van Rutte IV zich ook aan de nieuwe regels houden, ook als die formeel nog niet van kracht zijn. Vollebergh: “Ethisch handelen is natuurlijk meer dan de wet niet overtreden. De bijzondere verantwoordelijkheid die je hebt als voormalig bewindspersoon is voor de huidige bewindslieden niet anders dan voor toekomstige.”
Eerder dit jaar heeft de Tweede Kamer het Kabinet per motie opgeroepen de regels versneld in werking te laten treden. Vollebergh: “Transparency gaat er hoe dan ook vanuit dat het eergevoel van de bewindspersonen in Rutte IV voldoende is om naar de geest van de nieuwe wet te handelen bij hun nieuwe carrièrekeuzes”.

Nederlands probleem

Transparency wijst er al lang op dat Nederland een cultuur kent waarin het niet alleen toelaatbaar, maar bijna vanzelfsprekend wordt gevonden dat politici na een functie in Kabinet of Kamer lobbyist worden. Vaak is dit op een gebied waarmee zij zich ook vanuit de politiek bezig hebben gehouden, wat een sterke schijn van belangenverstrengeling oproept. Vollebergh: “Omdat corruptie altijd plaatsvindt in het donker, is het een belangrijk principe ook de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen. Waar die schijn permanent aanwezig is, zoals bij de innige relatie tussen de Nederlandse politiek en het lobbywezen, schept dit volop mogelijkheden voor daadwerkelijke corruptie. Het is voor een bedrijf of sector te eenvoudig een politicus een goedbetaalde baan in het vooruitzicht te stellen in ruil voor net wat meer steun. Dat hoeft niet eens expliciet te worden uitgesproken, de verwachting kan al voldoende zijn. Dat is ook een vorm van corruptie”.

Ergste uitwassen verboden

Het wetsvoorstel Wet regels gewezen bewindspersonen probeert iets te doen aan de ergste uitwassen door onder meer een verbod voor ex-bewindspersonen om lobbyist te worden binnen 2 jaar na hun politieke functie. Vollebergh: “We moeten anders gaan denken over de verantwoordelijkheid die gewezen politici hebben voor het aanzien van de politiek. Dat er een verbod komt voor ernstige gevallen is uiteraard goed, maar op dit gebied zijn er ook grijstinten. Het is iets anders wanneer een carrièrepoliticus zonder enige ervaring op een bepaald terrein overstapt naar een goedbetaalde functie als lobbyist, dan wanneer een vakminister na de politiek weer terugkeert in de sector waar zij eerder actief was. De Raad van State wijst erop dat voor een overgang naar een gezonde politieke cultuur niet alleen een harde ondergrens nodig is, maar vooral ook een permanente discussie om met elkaar vast te stellen wat we ethisch verantwoord vinden en wat niet. Dat vraagt naast een verbod ook om subtielere middelen. De Raad van State heeft dan ook gelijk als zij stelt dat deze wet niet los kan worden gezien van de bredere discussie over politieke integriteit en het tanende vertrouwen in de politiek”.

Verplicht advies onder verantwoordelijkheid Premier

Een van de voorstellen van de Raad van State is een verplicht advies dat wordt voorgelegd aan de Minister-President, die politiek verantwoordelijk is. Via deze weg is er altijd een formele aanleiding om een controversiële overstap te bespreken in het Parlement en zo het maatschappelijke debat aan te zwengelen over wat wel en niet wenselijk wordt gevonden.

Verdere aanscherping noodzakelijk

Transparency wijst erop dat de nieuwe wet nog verder zal moeten worden aangescherpt. Zo geldt de wet vooralsnog alleen voor bewindspersonen, maar de anti-corruptieorganisatie vindt dat ook Kamerleden en topambtenaren hieronder zouden moeten vallen. Ook is de organisatie van mening dat net afgetreden bewindslieden geen enkel ministerie mogen belobbyen, terwijl de wet het verbod wil beperken tot hun eigen ministerie en ministeries op “aanpalende beleidsterreinen”. Vollebergh: “Dit schept onduidelijkheid en dat is helemaal niet nodig. Het belobbyen van de regering door bewindslieden die net zijn afgetreden is nooit kies en zou gewoon verboden moeten zijn”.

Illustratie AI-gegenereerd via istockphoto.com