Amsterdam, 7 juni 2024 –  Uit een analyse van Transparency International Nederland blijkt dat de Nederlandse implementatie van internationale anti-corruptieregels, verdragen en aanbevelingen op een aantal vlakken tekortschiet. Een sterke Europese anti-corruptierichtlijn zou veel van de gebreken kunnen herstellen, ware het niet dat Nederland ook daar op de rem trapt en het voorstel voor de richtlijn op belangrijke onderdelen probeert af te zwakken.

Het bestrijden van corruptie is één van de beste manieren om een groot aantal hardnekkige problemen tegen te gaan: van georganiseerde criminaliteit tot sociale ongelijkheid en ondermijning van de rechtsstaat – je kunt het niet bestrijden zonder corruptie aan te pakken.

Met de constitutionele belofte om de internationale rechtsorde te handhaven zou ons land een leidende rol moeten nemen in de strijd tegen corruptie. Nederland heeft als belangrijk financieel centrum in de wereld een bijzondere verantwoordelijkheid in de strijd tegen witwassen, corruptie, belastingontduiking en fraude. Helaas lijkt het tegenovergestelde waar. In de officiële reactie op de Europese plannen in de strijd tegen corruptie schrijft de regering aan de Tweede Kamer dat zij inzet op ‘helder afgebakende (…) maatregelen die niet verder gaan dan noodzakelijk’. Het lijkt erop dat Nederland wederom kiest voor een zo minimaal mogelijke implementatie van een richtlijn en de traditie van beperkte handhaving voortzet. Het is hoog tijd dat hier verandering in komt en het bestrijden van corruptie ook voor Nederland prioriteit wordt.

Handel in invloed

Er wordt onterecht aangenomen dat Nederland weinig corruptie kent. We hebben echter een blinde vlek voor handel in invloed en belangenconflicten. Hoewel Nederland al sinds 2006 partij bij het VN-verdrag tegen corruptie is, voldoen we nog steeds niet aan enkele bepalingen uit dat verdrag, waaronder artikel 18. Dat artikel stelt dat landen ‘handelen in invloed’ strafbaar moeten stellen. Dit is in Nederland niet expliciet illegaal met als argument dat het onder het omkopingsartikel vervolgd kan worden. In de praktijk wordt er in Nederland nooit iemand vervolgd voor handel in invloed onder dit artikel. Volgens de Europese Commissie zijn er van de 25 onderzochte EU-lidstaten slechts twee die handel in invloed niet strafbaar stellen, Nederland en Duitsland. En zelfs in Duitsland wordt dit op korte termijn wél strafbaar gesteld met een nieuwe wet ter bestrijding van omkoping in de publieke sector, die zojuist is goedgekeurd door het Duitse parlement.

Handhaving van corruptie

Nederland is door de OESO-werkgroep voor omkoping en diverse anderen bekritiseerd vanwege een ontoereikend niveau van onderzoeksactiviteiten en een laag handhavingsniveau bij corruptie, vooral gezien de omvang en het risicoprofiel van de Nederlandse economie. Dit werd bevestigd door het rapport Exporting Corruption 2022 van Transparency International, waarin Nederland wordt gecategoriseerd als ‘beperkte handhaver’ tegen buitenlandse omkoping.

Een verplicht lobbyregister

Maar er is meer kritiek op de Nederlandse aanpak van corruptie uit internationale hoek. Zo wijst GRECO er al enkele jaren op dat transparantie op het gebied van invloed van bedrijven en belangenorganisaties op het beleid in Nederland ontbreekt en dat Nederland meer moet doen om de contacten met derden te openbaren. Ook de OESO-aanbevelingen schrijven voor dat een land informatie over de lobby naar buiten moeten brengen in een up-to-date register. Nederland wil hier vooralsnog niet aan met als argument dat de regering geen definitie van een lobbyist zou kunnen geven. Hoezo kunnen ze dat in andere landen, zoals de Verenigde Staten, Engeland, Duitsland, Frankrijk en België dan wel?

UBO-transparantie

De Financial Action Task Force (FATF) concludeerde in haar laatste evaluatierapport van augustus 2022 dat Nederland meer moet doen om te voorkomen dat rechtspersonen voor criminele doeleinden worden gebruikt en om te zorgen voor toegang tot adequate, nauwkeurige en actuele informatie over uiteindelijke belanghebbenden. Het UBO-register is sinds de uitspraak van het Europees Hof in november 2022 niet meer toegankelijk (met uitzondering van de autoriteiten). Samen met Malta en Cyprus is Nederland het enige land binnen Europa waarvan het UBO-register anderhalf jaar na de uitspraak van de rechter van het Europees Hof van Justitie nog steeds niet toegankelijk is.

Volgens die uitspraak moeten partijen met een legitiem belang toegang hebben tot het register. Er wordt uitdrukkelijk gesteld dat zowel de journalistiek als maatschappelijke organisaties die zich bezighouden met het voorkomen en bestrijden van witwassen en Terrorismefinanciering een gerechtvaardigd belang hebben bij toegang tot UBO-informatie. Toch heeft Nederland die toegang vooralsnog consequent geweigerd, zelfs als journalisten en het maatschappelijk middenveld hun legitieme belangen aantonen.

Er is een wetswijziging in aantocht die ervoor moet zorgen dat partijen met een legitiem belang toegang krijgen tot UBO-informatie. Het lijkt erop dat de toegang flink wordt beperkt door slechts toegang op case-by-case-basis te verschaffen, de beperkte zoekopdracht op bedrijfsnaam en niet op naam van de UBO, de hoge kosten van €2,90 per zoekopdracht en door het op de hoogte stellen van de UBO dat iemand hem of haar onderzoekt, hoewel alleen de titel/functie van de zoeker wordt vermeld.

Regels tegen de draaideur

GRECO adviseerde in haar vijfde evaluatieronde uit 2018 om regels te introduceren voor bewindspersonen om de overstap naar een vervolgfunctie na de ambtstermijn aan banden te leggen. Deze regels zijn tot op heden nog steeds niet van kracht. Wel ligt er eindelijk een Wetsvoorstel regels gewezen bewindspersonen bij de Tweede Kamer. De Europese Commissie heeft in haar meest recente Rule of Law-rapport Nederland ook aanbevolen om zo snel mogelijk regels tegen de draaideur te implementeren.

Klokkenluidersbescherming

Als gevolg van de EU-klokkenluidersrichtlijn is op 18 februari 2023 de Wet bescherming klokkenluiders van kracht geworden in Nederland. Echter voldoet ons land nog steeds niet aan alle EU-vereisten. Zo biedt Nederland klokkenluiders geen volledige compensatie voor de schade die zij hebben geleden en geen mogelijkheid om de melder in zijn of haar vorige functie te herstellen. De Wet bescherming klokkenluiders voorziet vooralsnog niet in sancties voor alle schendingen van de klokkenluidersbescherming, dat wil zeggen vergelding, juridische procedures tegen een klokkenluider, belemmering van het melden en schending van de klokkenluidersregeling. De toezegging om bestuursrechtelijke sancties in te stellen is er maar het sanctieregime moet nog uitgewerkt worden. Wél voorziet de Wet bescherming klokkenluiders in straffen voor het melden van valse informatie.

Belofte voor rijksbrede aanpak van corruptie

Het Europees anti-corruptiepakket biedt dé ultieme gelegenheid een grote stap voorwaarts te zetten in de strijd tegen corruptie, omdat het kan zorgen voor een betere wettelijke basis voor de bestrijding van corruptie, sterkere handhaving met afschrikwekkende sancties, effectievere samenwerking van corruptiebestrijders in Europa door geharmoniseerde regels en stimulering voor overheden om een actieve en leidende rol op te pakken. In plaats van de anti-corruptiemaatregelen af te zwakken, vragen wij de regering zich hard te maken voor onder meer:

• Een versterking van de wettelijke basis om corruptie te bestrijden, inclusief passende instrumenten;
• Stevige handhaving van corruptie met afschrikwekkende sancties;
• Harmonisatie van regels en definities binnen de EU en een effectieve internationale samenwerking;
• Gedegen klokkenluidersbescherming voor effectieve bestrijding van corruptie;
• Leidende rol van overheid bij corruptiebestrijding met de oprichting van een centrale anti-corruptieautoriteit.

Transparency International Nederland pleit al jaren voor een ambitieus nationaal anti-corruptieplan en is dan ook blij te zien dat er in het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe regering in ieder geval de belofte is gedaan om werk te maken van een rijksbrede aanpak van corruptie. We hopen dat het niet enkel bij een belofte blijft en de nieuwe regering bij de invulling van die aanpak gebruikt maakt van de Europese plannen in de strijd tegen corruptie en onze adviezen ter harte neemt.

Wil jij Transparency ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie: